Nga Pamela Spitz, DIE WELT
Në një bodrum të kthyer në bunker përfundoi më 25 qershor 2025 kërkimi 18-mujor për kriminelin më të kërkuar të Ekuadorit. José Adolfo Macías Villamar, i njohur si Fito, kreu i bandës “Los Choneros”, u kap në strehën e tij nën një vilë luksoze në Manta – i zbuluar përmes një dere të fshehtë në dyshemenë prej mermeri. “Do ta rimarrim nën kontroll vendin. Pa mëshirë,” shpalli presidenti Daniel Noboa pas arrestimit.
Një muaj më vonë, Macías bëhet ekuadoriani i parë që ekstradohet në SHBA dhe deklarohet i pafajshëm në një gjykatë federale në Brooklyn. Shtetet e Bashkuara kanë ngritur shtatë akuza kundër tij për trafik kokaine dhe bashkëpunim me kartelin meksikan Sinaloa. Por edhe nga një burg amerikan, Fito vazhdon të kontrollojë organizatën e tij dhe madje mban edhe konferenca për shtyp.
Në Ekuador, dhuna ka marrë përmasa alarmante këtë vit. Numri i vrasjeve ishte rritur me 90% në shkurt krahasuar me vitin e kaluar – me 736 vrasje, ishte muaji më vdekjeprurës i viteve të fundit, sipas statistikave zyrtare të qeverisë. Në mars, në qytetin port Guayaquil, 22 persona humbën jetën gjatë një lufte bandash, kur fraksione rivale të bandës “Los Tiguerones” luftuan për territore, sipas agjencisë së lajmeve AFP.
Megjithatë, presidenti Noboa u rizgjodh në prill me një rezultat befasues të qartë. Strategjia e tij e “dorës së fortë” kishte ulur përkohësisht shkallën e vrasjeve me 16.5% vitin e kaluar. Por suksesi rezultoi i rremë: gjuetia e përqendruar ndaj krerëve të bandave solli efektin e kundërt – katër grupet e mëdha kriminale (Los Lobos, Los Choneros, Los Tiguerones dhe Latin Kings) u fragmentuan në grupe më të vogla, të cilat tani luftojnë ashpër për territore dhe kontroll.
“Ishte ndryshe më parë,” thotë shoferi i Uber-it, teksa rrëshqet nëpër rrugë, përtej lagjeve që tregojnë historitë e tyre përmes grafiteve dhe hekurave në dritare. “Gjyshi im tregonte për kohët kur Guayaquil-i quhej Parisi i Amerikës së Jugut”. Zëri i tij bëhet i menduar. “Por kjo ishte përpara se të vinin Meksikanët”.
“Meksikanët” – kështu i quajnë ekuadorianët anëtarët e kartelit Sinaloa, të cilët në fillim të viteve 2000 e kuptuan rëndësinë strategjike të Ekuadorit për tregtinë e drogës. Ajo që fillimisht ishte një rrugë e padëmshme tranziti, u shndërrua në marrjen nën kontroll të tëra lagjeve.
Meksikanët nuk sollën vetëm kokainë, por edhe një sistem të tërë funksionimi të dhunës: prerje koke, ekzekutime publike, luftë psikologjike ndaj popullatës civile. Teknikat që karteli i kishte përkryer më parë në Meksikë.
Hoteli ndodhet në një zonë që nuk frekuentohet nga turistë të huaj. Në recepsion mblidhen dokumentet e identifikimit – mes tyre ndodhet vetëm një pasaportë, të tjerat janë karta identiteti kombëtare. Nuk ka dritare, vetëm një krevat, një karrige dhe një tavolinë anësore. Nga çdo anë dëgjohet salsa – nga dhomat fqinje, nga korridori, nga rruga. Muzika depërton përmes mureve si një shenjë jete nga një qytet që, pavarësisht gjithçkaje, vazhdon të kërcejë.
“Nuk jeni nga këtu,” vëren ai, më shumë si një konstatim sesa si pyetje. Carlos, ashtu si prezantohet, punon këtu prej dymbëdhjetë vitesh. “Dikur mund të shëtisnim natën. Tani…” – ai ngre supet. “Të gjitha bizneset paguajnë vacuna.”
Vacuna – një term që tingëllon si ndonjë vaksinë, por është thjesht një mënyrë e zbukuruar për të përshkruar zhvatjen e institucionalizuar. “Kushëriri im ka një dyqan të vogël. Duhet të paguajë 200 dollarë në muaj, ndryshe ia djegin. Kjo është më shumë nga sa fitojnë shumë njerëz”.
Bandat e kanë kuptuar se pronarët e vrarë të bizneseve nuk mund të paguajnë më. Prandaj, ato zhvilluan një sistem të sofistikuar të dhunës me doza: mjaftueshëm terror për të siguruar bindje, por jo aq sa të shembet ekonomia.
Jashtë, makinat e policisë janë të parkuara në rrugë, dhe dritat blu hedhin herë pas here hije mbi mure. Por kjo nuk është shenjë sigurie më të madhe, shpjegon Carlos. “Këtu sundon rruga”.
Sa thellë e kontrollojnë bandat vendin, shihet në rastin e bosit të drogës, Macías. Ai ishte dënuar disa herë gjatë “karrierës” së tij kriminale, por arratisej përsëri e përsëri. Herën e fundit u arratis nga burgu Litoral në Guayaquil, ku duhej të vuante një dënim prej 34 vitesh për trafik droge dhe vrasje.
Terrori përpara kamerave
Më 7 janar 2024, Macías u zhduk pa lënë gjurmë nga qelia e tij. Presidenti Noboa shpalli gjendjen e jashtëzakonshme dhe mobilizoi ushtrinë. Përgjigjja e bandave ishte e paprecedentë: ato goditën njëkohësisht në gjashtë provinca dhe morën më shumë se 139 pengje. Kulmi i terrorit arriti më 9 janar, kur 13 burra të armatosur sulmuan gjatë një transmetimi të drejtpërdrejtë studion e TC Televisión në Guayaquil dhe për 15 minuta mbajtën peng gazetarët dhe stafin përpara mijëra shikuesve.
Noboa shpalli një “konflikt të armatosur të brendshëm” dhe i shpalli 22 banda si organizata terroriste. Vendi u fut zyrtarisht në luftë me kriminelët e vet. Kjo luftë përfshiu gjithë territorin, por më brutalisht në qytetet satelit të Guayaquil-it. Në qytetin Durán, shkalla e vrasjeve arriti në 82.8 për 100.000 banorë. Ndërsa distrikti administrativ Camilo Ponce Enríquez regjistroi vitin e kaluar një shkallë vrasjesh prej 258.56 — duke e bërë vendin më të rrezikshëm në botë.
Pas këtyre shifrave fshihen tragjedi personale si ajo e Doña Rosa-s. Në një cep rruge, ajo shet banane të skuqura. Është 67 vjeç dhe ka tre nipër. “Djali im punonte në port, punë e ndershme. Derisa e pyetën nëse donte të fitonte më shumë. Ai tha jo. Dy javë më vonë e gjetëm në një kontejner”. Zëri i saj mbetet i qetë, sikur të fliste për motin.
Porti i Guayaquil-it e ka kthyer Ekuadorin në pikën më të rëndësishme të tranzitit të drogës në Amerikën e Jugut. Më shumë se 70% e kokainës së prodhuar në botë kalon përmes porteve ekuadoriane. Karteli Sinaloa dhe klanet mafioze shqiptare kontrollojnë këto zinxhirë furnizimi bashkë me bandat lokale – të kamufluara në mënyrë perfekte midis 346 milionë arka me banane që eksportohen çdo vit.
Edhe ishujt Galapagos janë përfshirë në këtë rrjet. Isabela, ishulli më i madh i arkipelagut, shërben si stacion sekret furnizimi për trafikantët e drogës që shkojnë drejt Amerikës së Veriut. Vendndodhja e izoluar, 1000 kilometra larg bregut ekuadorian, i bën ishujt një ndalesë ideale për skafet e mbushura me kokainë. Marina ekuadoriane zbuloi vitin e kaluar disa depo karburanti dhe strehime në Isabela, sipas Komisionit Ndëramerikan për të Drejtat e Njeriut (CIDH).
Ndërsa droga qarkullon përmes rrjeteve ndërkombëtare, drama njerëzore zhvillohet nëpër baret dhe klubet e vogla të qytetit. Në këmbë nga hoteli shkohet në “Bambina”, një bar e disko e vogël në qoshe. Llambat neoni në ngjyrë rozë dhe blu e mbulojnë ambientin me një dritë që njëkohësisht zbardh dhe shtrembëron realitetin. Shumë gra dhe vajza ndajnë veten për pak vizitorë meshkuj – një formë mbijetese në një qytet me 26 përqind varfëri dhe 50 përqind punësim informal.
Miguel, roja e derës, qëndron ulur para hyrjes në një karrige plastike. “I njoh të gjithë këtu”, i thotë gazetës WELT, ndërsa një lum njerëzish e përshëndesin me respekt. Mbretëria e tij e vogël me rregullat e veta, sepse ato zyrtaret kanë dështuar prej kohësh.
Një burrë i moshuar afrohet me lule të vyshkura. Miguel tund kokën me mirësjellje, por i jep disa monedha. Burri lan fytyrën me ujin e kondicionerit si të ishte gjëja më normale në botë.
Brenda në bar, në një ekran të madh të sheshtë, transmetohet një ndeshje futbolli: Paris Saint-Germain kundër Botafogo-s nga Brazili. Për 90 minuta, mund të harrosh që numri zyrtar i rasteve të raportuara për shantazh në Guayaquil është rritur me 476 për qind në tremujorin e parë të vitit të kaluar.
Miguel ndez një cigare: “Atje jashtë vdes për asgjë. Këtu brenda jeton për diçka. Baret luftojnë për miliona, ne luftojmë për të mbijetuar. Kjo na bën më të ndershëm”. Ai i njeh më mirë hierarkitë e rrugës se çdo komisar policie. “Policët mund vetëm të shohin. Ne i zgjidhim vetë punët tona.”
Valeria është 34 vjeç dhe vjen nga Guayaquil-i. Ka gjashtë fëmijë për të mbajtur. Më parë kishte një agjenci eskortash – një punë që i jepte distancë dhe njëfarë kontrolli mbi fatin e saj. Tani, është e detyruar të punojë vetë si prostitutë.
Bluza rozë dhe fundi xhins shkëlqejnë në dritën e neonit, tatuazhi i hollë pranë klavikulës duket si një premtim për kohë më të mira. Kur sjell koktejin, buzëqeshja e saj mbetet e qetë, profesionale – si të kishte mësuar që mbijetesa është më e rëndësishme se ndjenjat.
“Burrat e dikurshëm nuk janë më”, thotë ajo duke vendosur gotën. “O janë vrarë, o janë në burg, o janë në banda.” Flet qetësisht, pa hidhërim. “Më e madhja ime ka shtatëmbëdhjetë vjet. Ajo do të studiojë, të bëhet mjeke. Për këtë bëj unë këtë punë.”
Një nga klientët porosit një birrë tjetër. Ai prezantohet si Fernando, 42 vjeç, ish-punonjës banke. Punën e ka humbur. “Dymbëdhjetë vjet në Banco del Pacífico,” thotë ai me dorëzim. Tani shet telefona celularë në rrugë, një punë që e përball me realitetin se çdo telefon mund të jetë i vjedhur.
Vetëm 300 kilometra larg, por në një botë krejt tjetër, ndodhet kryeqyteti Quito me pallatin e bardhë presidencial. Daniel Noboa, 37 vjeç, kreu më i ri i shtetit në botë, që nga nëntori 2023 sundon atje – dhe që nga janari 2024 pothuajse gjithmonë nën gjendje emergjence. Ironikisht: babai i tij drejton biznesin familjar Noboa Trading, një prej eksporteve më të mëdha të bananeve në vend. Për këtë, disa dyshojnë se presidenti Noboa mund të jetë pjesë e problemit me drogën.
Ekuadori është ende në gjendje “konflikti të armatosur të brendshëm”, me militarizim në rritje. Forcat e sigurisë kanë fuqi të jashtëzakonshme, ndërsa numri i shkeljeve të të drejtave të njeriut po rritet. Human Rights Watch dokumentoi vitin e kaluar 3036 vrasje – një rritje prej 429% që nga viti 2019.
Me një normë vrasjesh prej 44.5 për 100,000 banorë, Ekuadori tejkalon edhe Meksikën dhe El Salvadorin. Dhuna po detyron gjithnjë e më shumë njerëz të ikin: në vitin 2024, në kufirin amerikan u kapën 117,000 ekuadorianë që hynin pa leje – pesë herë më shumë se në 2022.
Nga një vend relativisht i qetë në ekuator, Ekuadori është kthyer në një vatër krimi të organizuar ndërkombëtar, që duket se vetë nuk e kontrollon dot më. Në mars, Noboa zhvilloi bisedime me Erik Prince, themeluesin e kompanisë ushtarake private Blackwater.
Në prill, në kërkim të ndihmës për luftën kundër karteleve, Noboa udhëtoi në Florida për të takuar presidentin amerikan Donald Trump. Në këmbim, i ofroi qeverisë amerikane ndërtimin e bazave ushtarake në Ekuador – që sipas Kushtetutës së vendit janë të ndaluara. Por Noboa dëshiron ta ndryshojë këtë tani.