Shumë njerëz e lidhin demencën me pleqërinë, por fillimi i demencës, simptoma që shfaqen para moshës 65 vjeç, po bëhet gjithnjë e më e zakonshme. Në Mbretërinë e Bashkuar, rastet janë rritur me 69% gjatë dhjetëvjeçarit të fundit, me pothuajse 80,000 persona nën moshën 65 vjeç të diagnostikuar deri në vitin 2022. Edhe pse ende është e rrallë (rreth 7% e rasteve totale të demencës), shpesh anashkalohet te individët më të rinj.
“Shumica e njerëzve nuk mendojnë se demenca është e mundur në një moshë më të re,” thotë profesorja Jan Oyebode nga Universiteti i Bradford-it. Alzheimer-i është forma më e zakonshme te të moshuarit, por personat më të rinj kanë më shumë gjasa të preken nga forma më të rralla si demenca frontotemporale ose afazia progresive primare, të cilat shfaqen me simptoma të ndryshme në fillim, jo domosdoshmërisht me humbje të kujtesës.
Prof. Oyebode ndan disa shembuj se si mund të duket kjo: dikush që kap një tigan të nxehtë pa doreza për shkak të mungesës së kontrollit të impulseve, ose që ndihet jashtëzakonisht i lumtur nga dritat që vezullojnë. Sjellje të tilla mund të keqinterpretohen si ndryshime karakteri, duke çuar në prishje të marrëdhënieve përpara se të vendoset një diagnozë.
Këtu janë gjashtë shenja paralajmëruese të hershme të demencës te personat nën 65 vjeç:
1. Ndryshime në Shikim
Atrofia kortikale posteriore (PCA), një formë demence që shfaqet shpesh në të 50-at, prek zonat e përpunimit vizual të trurit. Simptomat përfshijnë vështirësi në lexim, gjykimin e distancave dhe perceptimin e thellësisë. Shpesh, njerëzit shkojnë te okulisti fillimisht, pa e kuptuar se problemi vjen nga truri, jo nga sytë.
Përshtatje të thjeshta në shtëpi, si ndriçimi i mirë dhe shmangia e dyshemeve me motive të ngatërruara, mund të ndihmojnë ata me PCA të jetojnë në mënyrë të pavarur.
2. Ndryshime të personalitetit
Demenca frontotemporale (FTD), e cila mund të fillojë në të 40-at ose 50-at, prek lobet frontale dhe temporale të trurit. Varianti i sjelljes së FTD mund të shkaktojë humbje të empatisë, mungesë kontrolli të impulseve dhe çlirimin e sjelljeve, që për të tjerët duket si një ndryshim i madh i personalitetit.
Kjo shpesh krijon tensione në marrëdhëniet personale. Grupe mbështetëse si Rare Dementia Support mund të ofrojnë këshilla dhe lidhje të vlefshme për familjet që përballen me këto simptoma.
3. Vështirësi në gjuhë
Afazia progresive jo e rrjedhshme, një formë e demencës frontotemporale, prek qendrat e gjuhës në tru, duke e bërë të vështirë gjetjen ose rikujtimin e fjalëve. Demenca semantike ndikon gjithashtu në kuptimin e fjalëve.
Terapia e specializuar e të folurit dhe gjuhës mund të ndihmojë në komunikim, me strategji të ndryshme sipas llojit të veçantë të afazisë.
4. Çorientim në vende të reja
Edhe pse Alzheimer-i është më pak i zakonshëm në rastet me fillim të hershëm, ai sërish ndodh. Një shenjë mund të jetë hutimi gjatë udhëtimeve, si për shembull, vështirësi për të gjetur rrugën në një hotel, ndonëse funksionon mirë në shtëpi.
Në mjedise të panjohura, ndihmojnë gjërat e njohura dhe rutina: marrja me vete e objekteve personale, përdorimi i orareve të parashikueshme dhe komunikimi i qetë e i qartë mund të reduktojnë çorientimin.
5. Vështirësi në mësimin e gjërave të reja
Vështirësia për të kuptuar sisteme të reja apo detyra në punë mund të duken si pjesë normale e plakjes, por nëse vazhdojnë, mund të jenë shenjë e rënies njohëse. Prof. Oyebode thekson se njerëzit shpesh fajësojnë stresin apo mungesën e aftësive teknologjike, duke anashkaluar simptomat e para të Alzheimer-it.
Një teknikë e dobishme është “rikujtimi i shpërndarë”, përsëritja e detyrave në intervale të rritura (p.sh., pas 20 sekondash, pastaj 40, pastaj 80) për të forcuar kujtesën dhe mësimin.
6. Humbjet e kujtesës
Problemet me kujtesën afatshkurtër, si harrimi i bisedave, emrave apo ngjarjeve të fundit, janë një simptomë klasike e demencës, por te njerëzit më të rinj mund të anashkalohen duke u interpretuar si lodhje apo ndryshime hormonale.
Megjithatë, ekzistojnë mënyra për të mbështetur kujtesën edhe pas vendosjes së diagnozës. Përdorimi i disa mënyrave për të përvetësuar informacionin, si për shembull ta shkruash dhe ta thuash me zë një numër telefoni, mund të përmirësojë ruajtjen e tij në kujtesë. / The Telegraph – Syri.net
