VALLET
Përmendëm më parë urnën nga Ribiqi, në të cilën është gdhen dur një vizatim që paraqet një kolonë prej pesë grash që mba hen dorë për dore. Kjo është paraqitja më e lashtë e një valleje, bile të valles mortore në trollin ilir. Paraqitje vallesh të ngjashme mortore do të gjejmë më vonë në monumentet ilire të periudhës romake, për shembull në monumentin e varrezës në vendin Koplik të Shqipërisë së Veriut. Shumë paraqitje të tjera të vallëzuesve në monumentet parahistorike dhe ato romake dëshmojnë rëndësinë e valles në jetën e ilirëve. Megjithatë, nga ato pamje mund të më sohet fare pak për karakterin e valleve ilire, për format e tyre, e veçanërisht prej atyre pamjeve vështirë mund të shihen ndryshi met regjionale ose fisnore që pa tjetër është dashur të ekzistojnë në këtë fushë.
Studimi i valleve te popujt e sotëm të Ballkanit mundet, ashtu si edhe për muzikën, të na japë disa indikacione për llojet e valleve në vise të ndryshme ilire, sepse disa forma të vallëzimit nga kohët parahistorike janë ruajtur deri në ditët e sotme. Një valle intere sante e cila gati me siguri ka ruajtur të gjitha elementet e valles parahistorike luhet edhe sot në Shqipërinë Verilindore.. Kjo është vallja e luftëtarëve me shpata që zhvillohet me një ritëm të thjesht të hapave dhe të tingëllimës së armëve, pa përcjellje muzikore. Kjo valle që në variante të ndryshme (nganjëherë e përcjellë me daulle ose me ndonjë instrument me harqe) vallëzohet edhe në viset e tjera të Shqipërisë dhe në Kosovë, buron drejtpërdrejt nga vallëzimi i luftëtarëve që në Ilirinë e Jugut dhe te fisi i Epirit, mo- losët, vallëzohej në kohën pararomake dhe është përshkruar edhe në veprat e autorëve antike 86 Shumë valle të tjera, sidomos vallet në Bosnje dhe Hercego- vinë, në Mal të Zi dhe përgjithësisht në viset jugore të territorit ilir, ku kultura popullore sllave shumë më pak se sa në viset veri- ore ka ndikuar në strukturën etnopsikologjike të popullsisë së ha- sur vendase kanë ruajtur formën dhe karakterin e tyre të lashtë paleoballkanike. 87
83 Ramadan Sokoli, Disa veçanti të muzikës sonë popullore. Konferenca e I e studimeve albanologjike, Tiranë, 1965, fq. 335-337. Shi edhe librin e këtij autori,,Vallet dhe muzika e të parëve tanë.” Tiranë, 1971 84 Dimitrije Sergejevski, duke analizuar këtë pamje thot se,,nuk mund ta shpjegojmë si përcjellje mortore, por se janë paraqitur adorantet, se si shkojnë në varr dhe mbajnë viktimën” (Japodske urne, Gla snik Zemaljskog muzeja, s. r. 4-5/1949 është e qartë pse ato adorante të cilat çojnë viktimën në varr është dashur 1950, fq. 69). Megjithatë mu të qëndrojnë të kapura dorëpërdore. Më e besueshme është megjithatë s
aty ka qenë fjala për vallen në lidhje me kultin e të vdekurve. 5 E sjell Ramadan Sokoli në librin e V. I, fot. 1 përmendur Vallet…”
Shkëputur nga – ILIRËT Historia • Jeta • Kultura • Simbolet e Kultit nga Aleksandër Stipçeviq /Trungu & InforCulture
