Lajmidites.com

Tag: moral

  • Ismail Syla: Rrënja dhe rrëzimi

    Ismail Syla: Rrënja dhe rrëzimi

    (Prapashtesimi, ndëshkim moral i fjalëve shqipe )

    Nga Ismail SYLA

    Pesë fjalë shqipe: rrugaç, burrec, gruar, gojaç, fjalaman, me rrënjë – temë fisnike dhe degradimi i tyre përmes ndajshtesave morfologjike, nën llupën e trajtimit eseistik

    Rrugë – rrugaç

    (Anatomia e degradimit të hapësirës publike nëpërmjet prapashtesimit moral)

    Rruga: hapësira e rendit, e lëvizjes dhe e jetës së përbashkët

    Fjala rrugë  e shqipes është një nga fjalët më të rëndësishme të jetës kolektive.

    Ajoshënjon: orientim, marrëdhënie, qarkullim, bashkëjetesë, ligjërim hapësinor, ritëm shoqëror. Rruga nuk është vetëm vend kalimi, është institucion social. Aty njeriu takohet me botën, me të tjerët, me fatin e tij ditor. Në filozofinë shqiptare të jetës, rruga ka këto karakteristika: është publike, për të gjithë. Kërkon rregull, sepse ndryshe s’funksionon. Është horizontale, lidh njerëzit, nuk i ndan. Ka drejtim, tregon kahun e jetës.

    Rruga është vend i qytetarisë: një hapësirë që kërkon sjellje të matur, veprim të ndërgjegjshëm, ritëm civilizues. Në thelb, rruga është hapësirë morale, jo vetëm fizike.

    Rrugaçi: figura e shkatërruesit të hapësirës publike

    Kur fjalës “rrugë” i shtohet prapashtesa – aç, krijohet një entitet krejt tjetër: rrugaç- njeriu që: shkel rregullin e rrugës, nuk njeh kufij shoqërorë, nuk ka orientim moral, e përdor hapësirën për kaos, e ndot realitetin publik me sjellje individuale. Në thelb, rrugaçi është njeriu që nuk është në gjendje të përdorë hapësirën e përbashkët pa e degraduar atë.

    Pse prapashtesa –aç është kaq e fuqishme këtu?

    Prapashtesa –aç është një nga prapashtesat më të vjetra pezhorative të shqipes. Ajo: zvogëlon figurën, e bën karikaturë, e ul statusin, e vë njeriun “nën rrënjë”. Pra: fjala “rrugaç” është e barabartë me karikaturën e njeriut të rrugës.

    Prapashtesa paraqet shkarjen, dështimin, shpërfytyrimin e një roli. Nëse rruga është vend i rregullit, rrugaçi është shkatërrues i rregullit. Nëse rruga është vend i orientimit rrugaçi është i pa orientim. Nëse rruga është institucion rrugaçi është anti-institucion.

    Morali i brendshëm i fjalës: çfarë dënon shqipja?

    Shqipja nuk e fyen rrugën, ajo fyen sjelljen në rrugë. Kjo është filozofia e prapashtesimit: rrënja është e përjetshme, prapashtesa është shpallje e gabimit.

    Rruga është e mirë. Rrugaçi është e keqja e rrugës. Pra moraliteti qëndron në kontrastin: rruga – rend, rrugaçi – devijim. Rrugaçi shfaq disa sjellje kaotike: nuk respekton askënd, është agresiv. Përdor hapësirën si vend pushtimi. Është amoral, nuk njeh masë, bëhet endacak pa destinacion, vetëm me lëvizje të zbrazëta. Ai nuk është vetëm njeri i rrugës, por është njeri që e shkatërron kuptimin e rrugës.

    Marrëdhënia filozofike: nga hapësira publike te morali personal

    Në filozofinë shqiptare rrugaçëria matet me sjelljen publike. Rrugaçi është figura që shkel moralin e hapësirës. Në shumë kultura, morali është skrupull i brendshëm. Në kulturën shqiptare, morali është edhe etikë e hapësirës: mënyrë si rri, si ecën, si e përdor vendin e përbashkët, si i prek të tjerët. Rrugaçi e përdor hapësirën pa etikë. Rruga për të është trup, ndërkaq ai është plagë e trupit shoqëror.

    Rrugaçëria si dështim i qytetarisë

    Kultura shqiptare ka dy fjalë të mëdha: Udhë dhe rrugë që kanë ngjashmëri por edhe dallime. Gjersa ontologjia e udhës është – vertikale, intime, e brendësisë, rruga shtrihet horizontale, publike, shoqërore. Kështu shpjegohet arsyeja pse nuk ekziston shprehja “udhaç”. Duke qenë e brendshme, udha  nuk degradohet dot. E, “rrugaçi” ekziston, sepse rruga është vend potencial i ndeshjes me tjetrin. Rrugaçi është fyerja dhe poshtërimi i shoqërisë, jo i individit. Ai është anti-qytetar.

    Konkluzion:

    Rrugaç është figura e njeriut që nuk e meriton rrugën Në fund, mund ta përmbledhim kështu: Rruga është hapësirë e nderit kolektiv. Rrugaçi është humbësi i nderit personal në hapësirën kolektive.

    Prapashtesa krijon figurën e njeriut që ka: humbur orientimin, ka braktisur rregullin, ka thyer kodin e qytetarisë, e ka përdhosur hapësirën publike dhe ka zhdukur masën.

    Dhe prandaj shqipja e ruan këtë fjalë si një akt moral: Rruga nuk gabon. Gabon njeriu që ecën pa rrugë.

    Burrë – burrec

    Dekonstruksioni moral i figurës së burrit në gjuhën shqipe

    Burri, figura më e rëndë e moralit shqiptar në kulturën shqiptare, si fjalë shënjon shumë më tepër se togfjalëshi “gjini mashkullore.”

    Ajo përfaqëson: dinjitet, qëndrim moral, besë, përgjegjësi, peshë karakteri, kontroll, ekuilibër, aftësi për të mbajtur fjalën.

    Burri nuk është kategori biologjike, por etike. Prandaj shqiptari thotë: “Ai është burrë!” (vlerësim moral),  “S’është burrë me këto punë!” (gjykim moral) “Burri i dheut.” (arketip)  “Burrni.” (virtyt).

    Në këtë kuptim, fjala burrë është një nga konceptet më të shenjta të etikës shqiptare.

    Burrec, figura e zvogëluar, e rrudhur, e shpërfytyruar e burrit.

    Kur rrënjës “burrë” i shtohet prapashtesa –ec, krijohet]forma burrec. Burreci është njeriu që nuk arrin ta mbajë peshën morale të fjalës “burrë”. Ai është: i pasigurt, i padenjë, i pavendosur, oportunist, i lëkundur, frikacak në moral, i vogël në shpirt. Në përkufizimin popullor: “burreci është mashkulli që nuk është i denjë të quhet burrë.” Pra burreci nuk është “burrë i vogël” fizikisht, por burrë i rrudhur moralisht.

    Pse prapashtesa –ec e poshtëron?

    Prapashtesa –ec është: zvogëluese, përçmuese zhveshëse nga dinjiteti, e ngarkuar me ironi, e fortë moralisht. Ajo mosmarrëveshjen e njeriut me veten e kthen në kategori të qenies së tij: burrë – figurë morale, burrec – figurë e dështimit moral. Këtu prapashtesa nuk e fyen burrin në përgjithësi- fyen njeriun që pretendon të jetë burrë, por nuk është. Prapashtesa e krijon një kontrast brutal: burrë – etikë, peshë, besë, burrec – mungesë etike, mungesë peshe, mungesë bese.

    Ndryshe nga fjalët e tjera, burrec është ajo ku prapashtesa godet më fort.

    Morali i brendshëm: Çfarë dënon shqipja?

    Shqipja e ka të qartë dallimin: burrë është figura ideale e kulturës mashkullore; burrec është figura e rrënimit të kësaj kulture. Burrec quhet ai që: kthen fjalën, nuk ruan besën, tradhton miqësinë, ka frikë nga përgjegjësia, sillet poshtë rolit të burrit, nuk përballon vështirësinë nuk pranon peshën e moralit. Pra:burreci është njeriu që nuk arrin të jetë ai që fjala burrë i kërkon të jetë.

    Në këtë kuptim, fjala burrec është zhvillimi më i pasur moral i prapashtesimit në gjuhën shqipe.

    Burreci si figurë filozofike: dështimi i arketipit.

    Në filozofinë shqiptare burri duhet: të mbajë fjalën, të përmbajë veten, të mos zihet në vogëlsira, të ruajë dinjitetin, të përballojë fatin. Burreci është njeriu që: flet si burrë, por s’qëndron si burrë, premton si burrë, por nuk vepron si burrë, reagon si fëmijë, por kërkon trajtim si burrë, kërkon status që nuk e meriton. Në aspektin filozofik burri është nocion normativ, ndërsa burreci është nocion deskriptiv i devijimit nga norma. Është njësoj si virtyt përballë vesit arketipi përballë anti-arketipit.

    Pse shqipja e ruan me kaq forcë këtë fjalë?

    Sepse burri është vendi moral ku qëndron kultura. Nëse burri dështonte, dështonte struktura e familjes, e fisit, e besës, e marrëveshjes, e mikpritjes, e jetës shoqërore.

    Prandaj gjuha ndërtoi një mekanizëm të fortë për ta dalluar burrin e vërtet nga burri i rrejshëm. Ky mekanizëm është fjala burrec. Ajo është një lloj alarmi moral i kulturës shqiptare.

    Përfundim: Burreci nuk fyen burrin, fyen mungesën e tij

    |Në të gjitha rastet e prapashtesimit: rruga mbetet e nderuar; degradohet rrugaçi, goja mbetet e shenjtë; degradohet gojaçi, fjala mbetet e rëndë; degradohet fjalamani,  gruaja mbetet e nderuar; degradohet gruari

    Dhe më e rëndësishmja: burrë mbetet figurë e lartë morale; burrec është figura e ulët që pretendon të jetë ajo që nuk është.

    Prapashtesa nuk prek burrin. Prapashtesa shpall mungesën e burrit brenda një mashkulli. Burreci është mashkulli pa qendër. Burri është njeriu me qendër.

    Shqipja ka fyerje të ndryshme, por burreci është fyerja më ontologjike: Pra: rrugaç është problem në sjellje; gruari është problem në dëshirë; gojaç është problem në gjuhë; fjalamani është problem në mendim, por burreci është problem në qenie. Ai nuk është gabim i rastit; është dështim i strukturës morale të njeriut. Ndaj kjo fyerje ka peshë më të madhe se të tjerat.

    Në këtë mënyrë, burri dhe burreci përfaqësojnë dy pole të filozofisë morale shqiptare: burri = norma, burreci = devijimi,  prapashtesa = gjykimi.

    Grua – gruar:

    Fjala “gruar” nuk flet për gruan si qenie, por për burrin që ka sjellje të shtuara, të tepruara, të padisiplina ndaj grave. Pra është një feminizim i dështuar i burrit, një varg sjelljesh që e ulin figurën e tij.

    Gruar: Semantika e teprimit erotik dhe dështimit moral

    Përkufizimi i saktë

    “Gruar” në shqipe nuk nënkupton konceptin “të ngjashëm me gruan”.

    Nuk ka asnjë lidhje me feminitetin si karakter moral apo etik. Kuptimi i saj është: Burrë që e tepron shkuarjen pas grave, burrë që përpiqet t’u pëlqejë grave me këmbëngulje të padenjë, burrë që e ul veten përmes sjelljes së ekzagjeruar erotike.

    Shqipja e njeh këtë sjellje si devijim të karakterit të burrit, jo si atribut të gruas. Prandaj fjala është moralisht e ngarkuar, ajo demaskon burrin që e humb dinjitetin te mënyra si e kërkon vëmendjen e grave.

    Pse quhet “gruar” dhe jo diçka tjetër?

    Sepse shqipja përdor një mekanizëm ironik, pothuajse satirik: burri, në vend të jetë në rolin e vet burrëror, fillon të sillet në funksion të dëshirës së tjetrit, duke ndjekur gratë me një këmbëngulje që e zbret nga pozita e tij. Gruaria në këtë kuptim është: imitimi i pavetëdijshëm i një sjelljeje jo-burrërore, një devijim i energjisë së tij, një lloj servilizmi erotik. Nuk është fjala për feminitet, por për një deformim të rolit të tij burrëror.

    Prapashtesa –ar, ironia e nënshtrimit. Prapashtesa –ar, në shumë raste, krijon profesion (këpucë- këpucar”), Te fjala gruar, prapashtesa punon ndryshe: ajo i jep burrit një “profesion” që e ul, e poshtëron, e ironizon. Ai nuk është më burrë, por “i dhënë pas grave” në mënyrë të tepruar, qesharake, të padenjë. Në këtë kuptim: Gruaria është profesioni i dështuar i burrit në raport me gratë.

    Dimensioni moral: humbja e masës Në moralin shqiptar, masa- ndjenja e kufirit- është thelbësore. Një burrë “gruar” është burrë: që e ka humbur masën, që lëkund prioritetin, që shfaq sjellje të pa vetë kontrolluara, që vrapon pas grave duke humbur peshën e karakterit. Pra “gruar” nuk dënon erotizmin, por teprimin. Shqipja e ka shumë të qartë këtë rregull: Problemi nuk është dëshira, por shthurja e rolit.

     Gruaria si antitezë e burrërisë. Filozofia shqiptare e burrërisë bazohet në tri shtylla: në qëndrim, dinjitet dhe përmbajtje. Burrë plus sjellje e tepruar barazi me burrec. Burrë plus sjellje e servilizuar ndaj grave barazi me gruar. Pra kemi dy rrëzime të burrit: njëri në dobësi karakteri (burrec), tjetri në dobësi erotike (gruar). Këto nuk janë sinonime – janë dy kriza të ndryshme të burrërisë.

    Gruaria në kontekstin e prapashtesimit moral

    Në esenë tonë për prapashtesimin si akt moral, fjala “gruar” është shembull ideal: rrënja grua është e nderuar, është identitet i femrës; prapashtesa –ar nuk e përflet gruan; e flet burrin që abuzon me praninë e grave.

    Ky është një shembull i pastër i parimit: Prapashtesa nuk fyen rrënjën, por sjelljen që s’i përket dot rrënjës. Gruaja nuk degradohet. Degradohet burri që e keqpërdor raportin me të.

    Përfundim: Gruaria si metaforë morale. Në thelb “gruaria” është gjykim moral mbi burrin, jo mbi gruan. Ajo shënjon. mungesën e vetëkontrollit, teprimin erotik humbjen e peshës së burrit, zhvendosjen nga dinjiteti në zvarritje.

    Prandaj shqipja e ruan këtë fjalë si formë edukimi, si mjet të etikes popullore si shenjim të asaj që nuk duhet të jetë burri. Nga identiteti te gjestikulacioni vulgar “grua” është fjalë që shënjon rol, qenie, status. “Gruar”, thuhet për burrin që është shumë i dhënë pas grave, që përpiqet t’u pëlqejë njeri me sjellje të shthurura, imitim i ulët i gruas, sjellje që bie poshtë dinjitetit.

    Është një nga rastet më të qarta të transformimit pezhorativ përmes prapashtesimit: fjalë e nderuar – figurë e degraduar.

    Analogjia me “grua – gruar”: dy rrëzime paralele

    Në të dy rastet: rrënja është e pastër; prapashtesa shënon sjelljen që s’i përket rrënjës; gjuha e ndëshkon devijimin përmes transformimit gramatikor. Gruaja nuk poshtërohet nga fjala gruar; poshtërohet burri. Rruga nuk poshtërohet nga fjala rrugaç; poshtërohet njeriu. Rrugaçi është për rrugën ajo që gruaria është për gruan: një parazit semantik i rolit të dikujt tjetër.

    Gojë – gojaç

    Anatomia e degradimit të logos-it dhe moralit të fjalës

    Goja: organi i fjalës, i jetës, i nderit

    Në traditën shqiptare, goja nuk është thjesht organ biologjik. Ajo është tempulli i fjalës, qendra e nderit, garancia e besës, porta e mendimit. Fjalët “m’i ke dalë nga goja”, “e mbajta gojën”, “e fliqi gojën”, “e dha fjalën me gojë” tregojnë se goja ka status moral. 

    Goja është e shenjtë sepse është instrumenti përmes të cilit: njeriu jep besë, shpreh nder, artikulon të vërtetën, bën marrëveshjet, krijon marrëdhënie. Prandaj rrënja gojë është neutrale në formë, por e rëndë në dinjitet.

    Gojaç: deformimi i funksionit të fjalës

    Kur fjalës gojë i shtohet prapashtesa –aç, krijohet figura e gojaçit, njeriu që e përdor gojën kundër nderit të saj.

    Gojaçi flet pa mend, flet pa masë, flet keq për të tjerët, përgojon, shpif, prish bisedën, abuzon me logos-in. Në thelb, gojaçi është abuzuesi i fjalës. Ai nuk është njeri që flet shumë (kjo është fjalamani). Ai është njeri që flet keq Nga gojaçi, degradohet cilësia, jo sasia.

    Kuptimi moral: Gojaçi është njeriu që e shkatërron funksionin etik të gojës. Në këtë kuptim relacioni gojë  – gojaç ka të njëjtin mekanizëm moral si: grua – gruar, rrugë rrugaç. Kështu, prapashtesa e ul figurën e njeriut, por nuk prek dinjitetin e rrënjës.

    Pse është poshtërim?

    Sepse goja ka funksion shenjtërues në kulturën shqiptare. Gojaçi është: i pabesë, i papërmbajtur, i trazuar, i prishur në përdorimin e fjalës. Shqipja e ndëshkon përmes formës gjuhësore:i merret rrënja dhe i jepet një trup i ulët moral.

    Ashtu si rrugaçi është katastrofa e rrugës,  gojaçi është katastrofa e gojës.

    Gojaçi si figura e kaosit verbal

    Rrugaçi ka kaos fizik. Gojaçi ka kaos verbal. Në të dyja rastet, kaosi transformohet në fyerje. Gojaçi nuk bisedo, ai përçan. Ai nuk jep fjalë, por e thërrmon atë. Ai nuk ruan masë, po e prish harmoninë e bisedës. Ky është një dështim moral i logos-it.

    Fjalë – fjalaman

    Kur trupi i mendimit kthehet në tepri, zhurmë dhe prishje të logos-it

    Fjala: njësi e logos-it, e mendimit dhe e etikës shqiptare

    Shqipja e ka një raport të jashtëzakonshëm me fjalën. Për shqiptarët, fjala është nderi vetë: “U dha fjala.” , “Fjalë burrash.” “E mbajti fjalën.” “Fjala vret.” “Fjala është gur.” Në filozofinë morale të shqiptarit, fjala është: normë etike, detyrim, besë, marrëveshje,  pasqyrë karakteri. Fjala nuk është tingull. Është veprim. Prandaj rrënja “fjalë” është madhështore, e respektuar, e ngarkuar me përgjegjësi.

    Fjalamani: teprimi i fjalës, varfërimi i mendimit

    Fjalamani nuk është gojaç. Gojaçi flet keq. Fjalamani flet shumë. Fjalamani është teprimi i fjalës pa masë, pa mendim, pa peshë.

    Ai nuk ndalet, nuk mendon,  nuk përzgjedh,  nuk lë vend hapësirë për tjetrin, fillon të flasë para se të mendoj, përdor fjalët me shumicë dhe me pak cilësi. Në fenomonologjinë e logos-it, kjo është forma më e rëndë e dobësisë së mendimit.Fjalamania është inflacion i fjalës. Ashtu si inflacioni ul vlerën e parasë, fjalamani ul vlerën e fjalës.

    Kur pasuria e gjuhës bëhet tepri e dëmshme. “Fjalë” është njësi e ndërtimit të mendimit. “Fjalaman” është ai: që ka fjalë shumë, por mendim pak; që flet kot; që e konsumon gjuhën. Prapashtesa –man nuk është gjithmonë negative, por në këtë rast e krijon figurën e njeriut që: nuk e përdor fjalën si kuptim ,por si zhurmë. Pra, prapashtesa e kthen një vlerë në jo vlerë.                                                                  

    Prapashtesa –man: funksioni etik

    Prapashtesa “man” nuk është gjithmonë negative, por në këtë rast ka funksion totalisht pezhorativ. Ajo i jep sjelljes një dimension të tepruar, e përshkruan individin si të fiksuar pas veprimit, e zvogëlon dinjitetin e përdorimit të fjalës. Pra fjalamani është njeri që nuk ruan masën e logos-it, një vlerë themelore në kulturën shqiptare. Në moralin tonë, tepria është po aq e keqe sa mungesa. Shumë fjalë – pak mendim. Në të njëjtën mënyrë si: shumë kërkim ndaj grave – gruar, shumë prani kaotike në rrugë- rrugaç. Pra:fjalamani është devijimi i logos-it.

    Fjalamani si zhurma e botës së brendshme

    Shqipja është gjuhë e masës. E urtësisë që zhytet përpara se të flasë. Fjalamani është figurë e  kundërshtisë së kësaj: e rrah shumë fjalë, nuk gjen mendim prodhon zhurmë në vend të komunikimit. Fjalamani është njeriu që:e ka gojën e krijuar për fjalë, por mendjen të shkëputur nga to.

    Paralele me “rrugaç” dhe “gruar”

    Në të gjitha rastet, prapashtesa nuk fyen rrënjën, nuk degradon koncepti, nuk prek të shenjtën, por denoncon sjelljen që bie poshtë nivelit të rrënjës. Fjalamani është njeriu që nuk e meriton fjalën. Gojaçi është njeriu që nuk e respekton gojën. Rrugaçi është njeriu që nuk e meriton rrugën. Gruari është njeriu që s’meriton rolin burrëror.

    Përfundim:

    Fyerja si filozofi e vlerave në shqipe Në gjuhën shqipe, prapashtesimi është sistem moral: ai mbron rrënjën dhe ndëshkon devijimin.

    Në këtë vizion: fjala është e shenjtë; fjalamani e banalizon. goja është e nderuar; gojaçi e ndot, rruga është e qytetëruar rrugaçi e shkatërron gruaja është e nderuar; gruari e poshtëron burrin. Dhe kështu, gjuha shqipe ndërton një filozofi të brendshme: Njeriu gjykohet për atë çfarë i shton vetes, jo për atë çfarë është në rrënjë.

    Shënim

    Mekanizmi i degradimit]

     (Rrënja e fortë te trupi i dobët)

    Çfarë ndodh në të gjitha këto raste?

    1. Rrënja është kuptim pozitiv, stabil.

    2. Prapashtesa krijon trup të ri, të brishtë.

    3. Ky trup i ri e përmbys moralin e rrënjës.

    Kjo është natyra e shqipes: rrënja është e fortë, e pastër, e lashtë, prapashtesimi i ul, i vulgarizon, i deformon.

    Rrugë – rrugaç, shkarja morale e hapësirës publike. Burrë- burrec, shkarja morale e rolit. Grua -gruar, shkarja morale e identitetit. Gojë – gojaç, shkarja morale e gjuhës. Fjalë – fjalaman, shkarja morale e mendimit.

    Pse ndodh kjo metafizikë e fyerjes në gjuhën shqipe ?

    Fyerjet në shqipe lindin nga vulgarizimi i asaj që është e shenjtë: rruga (civilizimi), burri (dinjiteti moral), gruaja (njeriu i shtëpisë dhe botës), goja (gjuha), fjala (logosi). Prapashtesat –aç, –ec, –man, etj., janë mjetet kirurgjikale të degradimit: ato nuk krijojnë vetëm formë; ato krijojnë gjendje morale dhe shoqërore.

    Në këtë mënyrë, gjuha shqipe na jep një mësim të thellë: Fyerja nuk është shpikje e fjalës; është deformim i thelbit. Dhe fyerja më e madhe ndodh kur: rruga humb shpirtin e qytetërimit, burri humb qendrën, gruaja humb dinjitetin, goja humb rëndësinë e logos-it, fjala humb mendimin.

    Konkluzion: Prapashtesa është pasqyrë e nderit dhe rënies së shoqërisë. Pse shqipja e bën këtë? Sepse është gjuhë që vëzhgon sjelljet, jo konceptet. Ajo e njeh njeriun përmes: lëvizjes (rrugaç), karakterit (burrec), dinjitetit (gruar), gojës (gojaç), ligjërimit (fjalaman).

    Shqipja është një gjuhë morale. Dhe prapashtesat janë sistemi i saj i etikës së përmbysur.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    ISMAIL SYLA: SHTEGU, MONOPATI, SHTEGTARI

  • “Duhet të ishte shkarkuar, s’ka moral të dorëhiqet”/ Deputeti Bozdo: Qesharake të thuash ‘nuk niset avioni pa Belindën’

    “Duhet të ishte shkarkuar, s’ka moral të dorëhiqet”/ Deputeti Bozdo: Qesharake të thuash ‘nuk niset avioni pa Belindën’

    Deputeti i Partisë Demokratike, Eno Bozdo, i ftuar në një studio televizive, ka komentuar situatën e krijuar pas shpalljes zyrtare të Belinda Ballukut si e pandehur nga SPAK dhe pezullimit të saj nga detyra si zv/kryeministre dhe ministre. Bozdo akuzoi Kryeministrin Edi Rama për manipulim dhe propagandë politike.
    “Rama ka tejkaluar vetveten. Gjithë qëllimi i propagandës së PS është të vendosë në gjumë shqiptarët, por këto Rama do t’i bëjë të gjithë idiotë, duke thënë se po të mos jetë Balluku zv/kryeministre qeveria nuk funksionon,” u shpreh Bozdo.
    Ai ironizoi deklaratat e kryeministrit, duke shtuar: “Nuk niset avioni për në Kanada po të mos jetë Belinda, thotë. Ka më qesharake se kjo?!”
    Sipas Bozdos, Rama duhej ta kishte shkarkuar Ballukun më herët, ndërsa akuzoi zv/kryeministren e pezulluar se po mban postin për arsye personale: “Ajo është e qartë pse nuk do të largohet. Nuk ka moral për ta bërë këtë dhe nuk e pres nga ajo.”
    Deputeti demokrat rikujtoi se Balluku sfidoi Kuvendin edhe pas ngritjes së akuzave nga SPAK. “Ishte me akuzë të fortë dhe sfidoi Kuvendin duke u paraqitur aty,” tha Bozdo, duke shtuar se situata aktuale tregon degradimin e standardeve të qeverisjes.

  • Balluku në SPAK dhe shembja e rrugëve/ Lapaj: Rama ka humbur legjitimitetin për të qeverisur vendin

    Balluku në SPAK dhe shembja e rrugëve/ Lapaj: Rama ka humbur legjitimitetin për të qeverisur vendin

    Kreu i Shqipëria Bëhet, Adriatik Lapaj, është shprehur ditën e sotme se kryeministri Edi Rama ka humbur legjitimitetin për të qeverisur vendin.
    Referuar zhvillimeve më të fundit, ku Belinda Balluku u pezullua nga detyra, dhe shembja e rrugëve miliona euro të inaguruara nga kjo e fundit, Lapaj thotë se kryeministrit nuk i dridhet qerpiku para qytetarëve dhe sipas tij ai e ka humbur legjitimiteti moral për ta drejtuar këtë vend.
    “ Për kryeministrin unë mendoj se e ka humbur legjitimiteti moral për ta drejtuar këtë vend. Ai mund të rrijë sepse i ka numrat që ta n nxjerrë dhe ndonjë ligj që të mos na lejohet të dalim nga shtëpia. Nuk e di! Ai legjitimiet moral për mua për të drejtuar qeverinë nuk ka.
    Sepse të shkojë zv.kryeministrja në SPAK dhe mos kesh përgjegjësi apo ndjesi që të të lëvizë qerpiku përballë qytetarëve të tu nuk kam parë. Ccfarë ngelet? A duhet që ne të bëhemi revolucionarë pastaj. Po nisi me revolucion nuk gjen më qetësi vendi, kjo është frika sepse hyn në hasmëri. Tani këtë po bën ai shtrëngo shtyp vidh.”, tha Lapaj në News 24.

  • “Mos të bëjë moral, por të japë dorëheqjen”/ Seanca plenare, reagon deputeti: Balluku e pandehur, atë që ka…

    “Mos të bëjë moral, por të japë dorëheqjen”/ Seanca plenare, reagon deputeti: Balluku e pandehur, atë që ka…

    Deputeti i Lëvizjes Bashkë, Redi Muçi, ka reaguar ashpër në Kuvend menjëherë pas fjalimit të zëvendëskryeministres Belinda Balluku, e cila është marrë e pandehur nga SPAK.
    Ai kundërshtoi fjalimin e Ballukut, duke thënë se duke qenë e pandehur ajo nuk duhet të flasë për çështjet e drejtësisë në Kuvend.
    Muçi u shpreh: Si e pandehur atë që ka për t’i thënë drejtësiësë t’ia thotë asaj dhe jo të vijë të bëjë moral këtu. Gjëja e parë siç pretendoni ju të PS që mbështesni drejtësinë, secili që merret i pandehur të japë dorëheqjen dhe jo të vijë në Kuvend e të bëjë moral për sistemin e drejtësisë por të flasim për gjërat që jemi mbledhur këtu.

  • Ben Blushi nga profet letrash në biznesmen mediatik, Fevziu lavatriçe politikanësh

    Ben Blushi nga profet letrash në biznesmen mediatik, Fevziu lavatriçe politikanësh

    Artan Nati
    Nëse do të gjesh simptomën më të qartë të falimentimit moral të një shoqërie, mos shiko parlamentin, por shiko sallonet e letrave, skenat e artit, panairet e kulturës. Aty ku dikur frymonte shpirti kritik, sot dëgjon zhurmën e duartrokitjeve për dekorata, çmime dhe sponsorizime. Arti është kthyer në biznes, letërsia në konkurs, ndërsa morali është bërë një luks që asnjë krijues nuk e përballon dot pa një kontratë.
    Në këtë vend ku dikur luftohej për liri, sot luftohet për fonde projektesh. Një pjesë e elitës kulturore që dikur mbante mbi supe idealin e ndërgjegjes, sot mban dosjet e tenderëve kulturorë. Dhe në këtë tranzicion grotesk, shoqëria e pranon me një lloj cinizmi të ëmbël: “Të gjithë kështu bëjnë.”
    Në çdo civilizim që e meriton këtë emër, ekziston një “busull morale dhe intelektuale” që orienton jetën publike. Në Europën Perëndimore kjo busull nuk është shpikje e qeverive apo e partive. Ajo është krijuar nga shekuj debatesh filozofike, revolucionesh shpirtërore e shkencore, dhe përpjekjesh për të pajtuar lirinë me përgjegjësinë. Por ajo nuk është e përjetshme: çdo brez duhet ta rishikojë, ta kalibrojë, ta përshtasë me realitetin e kohës. Këtë punë delikate e bëjnë elitat mendore: filozofët, juristët, shkrimtarët, psikologët, historianët, artistët, pra, ata që mbajnë barrën e kuptimit.
    Filozofi Jürgen Habermas e quante këtë “sferën publike racionale”: hapësira ku elitat e dijes debatojnë mbi bazën e arsyes, jo të pushtetit. Roli i tyre është të krijojnë një “marrëveshje simbolike” që mban bashkë shoqërinë, një ide të përbashkët për të drejtën, të mirën dhe drejtimin që duhet ndjekur. Filozofi e juristi janë busulla morale, shkrimtari dhe historiani janë memoria e gjallë e kombit.
    Në Perëndim, elitat funksionojnë si rrjet i shpërndarë përmes universiteteve, mediave, institucioneve kulturore dhe forumeve publike. Demokracia ushqehet pikërisht nga tensioni mes mendimit kritik dhe pushtetit politik.
    Çdo epokë ka mitet e veta: progresin, lirinë, barazinë, por nëse nuk rishikohen, ato ngurtësohen dhe bëhen ideologji. Elitat kujtojnë se realiteti është ndërtim njerëzor që mund të ndryshohet përmes mendimit. Ato janë roje të lirisë, që zbulojnë mënyrat e fshehta të pushtetit dhe ekspozojnë mendimin e rremë që shitet si e vërtetë.
    Kur elitat heshtin apo shiten, busulla humbet: filozofët zëvendësohen nga ekspertë që justifikojnë, shkrimtarët nga figurina televizive, juristët nga interpretues të interesit të ditës. Shoqëria atëherë humbet jo vetëm drejtimin, por edhe vetëdijen për veten.
    Busulla e një civilizimi është dialogu i tij i brendshëm, zërat që mendojnë ndryshe, që debatojnë dhe e mbajnë gjallë imagjinatën e lirisë. Pa këtë kalibrim, edhe Perëndimi rrezikon të mbetet një trup i pasur, por pa shpirt.
    Në rastin shqiptar, mungesa e kësaj “busulle morale dhe intelektuale” është bërë një nga plagët më të thella të jetës publike. Shqipëria, ndryshe nga vendet e civilizuara perëndimore, nuk ka pasur një proces të qëndrueshëm kalibrimi të ndërgjegjes shoqërore, as nga elitat, as nga institucionet. Jo sepse shqiptarët nuk kanë pasur mendimtarë, por sepse shoqëria nuk i ka lejuar ata të bëhen busull, por i ka përçmuar, përjashtuar ose korruptuar.
    Në kohën e mbretit Zog dhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria pati një brez të artë intelektualësh që deshën ta zgjonin kombin me libra, ese dhe ide, por përfunduan duke folur me vete.
    Faik Konica, aristokrati i sarkazmës, u lodh duke i shpjeguar shqiptarëve se kultura nuk është dekor kombëtar, por mënyrë jetese. Ernest Koliqi kërkoi të shpëtonte shpirtin shqiptar përmes gjuhës e shkollës, ndërsa Branko Merxhani shpiku “neoshqiptarizmën”– një ide e bukur në teori, por e pamundur në një vend ku “arsyeja kombëtare” zëvendësohej me “rregullore partie”.
    Migjeni e pa realitetin si tragjedi sociale, Lasgushi si ëndërr poetike, Mehdi Frashëri si debat politik, e të gjithë bashkë si një iluzion kombëtar.
    Ata deshën ta fisnikëronin mendimin, por Shqipëria i kërkoi heronj, jo mendimtarë. Dështuan sepse folën për ideale në një vend që kërkonte bukë, për kulturë në një shoqëri analfabete, për moral në një kohë kur pushteti ndërrohej me pushkë.
    Në kohën e Zogut, inteligjenca shqiptare kishte më shumë libra sesa tituj, më shumë ide sesa interesa. Ishin njerëz që gabonin ndoshta politikisht, por jo moralisht; ishin të përçarë në bindje, por të bashkuar në dinjitet.
    Pas ’90-s, panorama ndryshoi si nga bardhë e zi në shumë ngjyra, pak përmbajtje. Ben Blushi u shpall “Rousseau i tranzicionit” për sa kohë që botoi një roman politik, pastaj u bë reformator pa reformë. Zëri kritik i Blushit tani ka më pak peshë. Ikona e “profetit të letrave” është zbehur për shkak të imazhit të “biznesmenit të medias”. Thellësia e tij shihet si “strategjike” dhe e llogaritur, jo e sinqertë, gjë që e delegjitimon atë si një udhëheqës të mendimit intelektual. Ndërsa Fevziu është një mjeshtër i sipërfaqes. Ai di të pyesë, por rrallë gërmon thellë. Formatet e tij shpesh shërbejnë si lavatriçe publike për politikanët, ku çdo gjë diskutohet, por asgjë nuk zgjidhet. Kjo mungesë guximi për të thyer tabutë e vërteta dhe për të vënë gishtin aty ku dhemb vërtet, e bën atë një “intelektual” të rehatshëm, por jo një udhëheqës të mendimit. Lorenc Vangjeli gjeti filozofinë në qetësinë e korrupsionit: “Sistemi nuk është perfekt, por na mban të gjithë gjallë.” Andi Bushati shpiku “opozitën dixhitale”, një revolucion që zhvillohet ekskluzivisht në Facebook, me hashtag patriotikë. Ndërsa Besnik Mustafaj, që nisi si poet i lirisë, mbaroi si diplomat i ekuilibrit, një shembull klasik i mënyrës shqiptare për të ruajtur idealin pa e rrezikuar postin.
    Por ironia më e madhe qëndron te qëndrestarët e vërtetë të regjimit komunist. Ata u gjendën pas ’90-s brenda të njëjtit sistem me ish-persekutorët e tyre, tashmë të rilyer si demokratë. Problemi ishte se falja u kthye në harresë, dhe harresa në bashkëqeverisje.
    Në vend të elitës që pyet, Shqipëria ka prodhuar elitën që përshtatet. Filozofi është bërë komentator politik, shkrimtari është shndërruar në dekor për ceremonitë e pushtetit, juristi në zëdhënës të ligjit të fortit, historiani në mbartës të miteve kombëtare të rreme. Kështu, vendi është zhytur në një anarki simbolike, ku çdo ide, çdo vlerë, çdo e vërtetë relativizohet sipas interesit të çastit.
    Përse Shqipëria, ndryshe nga vendet e civilizuara të Perëndimit, nuk ka njohur kurrë një proces të qëndrueshëm kalibrimi të ndërgjegjes shoqërore? Kjo nuk është një pyetje thjesht historike, por ekzistenciale, sepse prek themelin e vetëdijes kombëtare, atë forcë të brendshme që i lejon një kombi të përballet me gabimet e veta, t’i kuptojë dhe t’i shndërrojë në mësim moral.
    Në Perëndim, rruga drejt ndërgjegjes ka qenë gjithmonë e mundimshme, e shoqëruar me dhimbje, luftë dhe reflektim. Rilindja evropiane solli çlirimin nga errësira e dogmës. Revolucioni Francez rrëzoi fronet e frikës dhe ngjizi idealin e qytetarisë. Iluminizmi e bëri arsyen moralin e ri të botës moderne, ndërsa pas dy luftërave botërore, Evropa u detyrua të shikojë veten në pasqyrë dhe të përballet me hijet e veta: me nazizmin, kolonializmin dhe iluzionet e vetëpërkëdhelura të qytetërimit. Ky proces i dhimbshëm pastrimi moral krijoi kulturën e vetëkritikës, bazën e një ndërgjegjeje të qëndrueshme shoqërore.
    Në Shqipëri, historia është jetuar si përrallë, pa reflektim. Ndërgjegjja kolektive ngjan me një laborator të braktisur. Ngjarjet përsëriten, heronjtë riciklohen sipas pushtetit,. e vërteta bëhet mall sezonal. Kemi ndërruar flamuj, por jo mendësi, historia ecën, ndërgjegjja mbetet në vend.
    Përshtatshmëria shqiptare nuk është ves, por mekanizëm mbijetese. Ajo vjen nga frika për t’u përballur me të vërtetën. Kështu lind “njeriu fleksibël”: pa shtyllë, por me shumë antena, që nuk beson në vlera, por në interesa.
    Në Perëndim, individi ndërtohet mbi përgjegjësinë morale. Në Shqipëri, morali është kolektivizuar: askush s’është fajtor sepse të gjithë janë pjesë e sistemit. Dhe kur faji shpërndahet, ndërgjegjja shuhet. Prandaj elitat tona s’e njohin autokritikën.
    Në vend të njeriut që pyet, u krijua ai që pranon; në vend të rebelit moral, oportunisti estetik. Shqipëria s’ka pasur filozofë që formojnë ndërgjegje, por mendimtarë që zbukurojnë pushtetin.
    Tragjedia jonë është kjo: për të mbijetuar, kemi sakrifikuar vetëdijen. Dhe çdo brez rifillon nga e para, jo se s’ka kujtesë, por se kujtesa na shqetëson. Ndryshimi nis vetëm kur vetëkritika të shihet si emancipim dhe leximi si reflektim, jo si vetëkënaqësi.
    Nëse Perëndimi ka mësuar të ndërtojë vetëdijen përmes leximit kritik të veprave të mëdha, Shqipëria ende lexon për t’u vetëngushëlluar. Kadare mbetet kështu një “pasqyrë” e ndaluar: të gjithë e citojnë, por pak kush e kupton. Ai nuk i përkiste vetëm letërsisë, por një projekti të madh kulturor, atij të ndërgjegjës kombëtare që di të reflektojë mbi vetveten.
    Derisa të mësojmë ta lexojmë Kadarenë jo si një mit të paprekshëm, por si një manual të ndërgjegjes shqiptare, do të mbetemi peng i iluzioneve tona. Derisa historia jonë të mos lexohet më si një epope lavdishme, por si një refleksion ku duhet të shohim plagët e vetes, nuk do të ecim përpara. Duhet të mësojmë të kërkojmë reflektimin, jo lavdinë; të mësojmë nga përvoja botërore, jo ta përbuzim atë si të huaj. Përndryshe, do të vazhdojmë të rrotullohemi në të njëjtin vend: krenarë për një të kaluar që nuk e kuptojmë dhe të verbër ndaj një të ardhmeje që nuk e ndërtojmë.
     

  • “Ajo duhet të ishte pas hekurave”/ Deputeti plas akuza të ashpra ndaj Ballukut: Nuk ka më moral, për të…

    “Ajo duhet të ishte pas hekurave”/ Deputeti plas akuza të ashpra ndaj Ballukut: Nuk ka më moral, për të…

    Deputeti i Partisë Demokratike, Blendi Himçi, i ftuar në një emision televiziv ka lëshuar akuza të forta ndaj zëvendëskryeministres dhe ministres së Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku. Gjatë intervistës, Himçi deklaroi se Balluku duhej të ishte në burg për shkak të akuzave të ngritura ndaj saj dhe për shkak të pozitës që mban në qeveri.
    ‘Së pari, ajo duhet të ishte pas hekurave, sepse është ministrja e cila ka vjedhur 50 milionë euro haptas në aferën e tunelit të Llogarasë për t’ia dhënë një kompanie turke. Është marrë e pandehur nga SPAK-u dhe SPAK-u përsëri e toleron,’ tha Himçi.
    Sipas deputetit demokrat, fakti që Balluku vazhdon të ushtrojë funksionin e saj si ministre dhe zëvendëskryeministre, përbën një rrezik për përsëritjen e veprave penale dhe për prishjen e provave.
    ‘Ti sot je një ministre e cila mund të përsërisësh të njëjtat vepra penale nëpërmjet tenderimeve të tjera në infrastrukturë dhe energjetikë. Nga ana tjetër, mund të ekzistojë mundësia e prishjes së provave për çështje që lidhen me këto afera. Duhej të ishte detyrim i SPAK-ut për ta arrestuar dhe për të kërkuar heqjen e imunitetit për të pandehurën Belinda Balluku,’ u shpreh ai.
    Deputeti Himçi shtoi se Balluku nuk ka më asnjë legjitimitet moral për të qëndruar në detyrë.
    ‘Duke qenë zëvendëskryeministër dhe e marrë e pandehur, unë nuk e di se si mund të vazhdojë të qëndrojë në detyrë. Nuk ka më indicie e dyshime, por prova, ndaj nuk ka më moral që ajo të qëndrojë në këtë funksion,’ theksoi Himci.
    Sipas Himçit, përgjegjës për këtë situatë është edhe kryeministri Edi Rama, i cili, sipas tij, duhet ta kishte shkarkuar menjëherë Ballukun nëse do të ishte ‘i ndershëm dhe i përgjegjshëm’.
    ‘Afera është e përbashkët e kryeministrit dhe zëvendëskryeministres. Nuk mund të përjashtojmë Edi Ramën në këtë aferë, sepse do kishte detyrim për ta shkarkuar si ministre nëse do të ishte kaq i ndershëm. Është zëvendëskryeministri i dytë që merret i pandehur nga SPAK. Nuk ka më moral që të qëndrojë as Edi Rama në funksionin e tij, kur skandalet e kësaj qeverie në 12 vjet janë të njëpasnjëshme,’ deklaroi Himçi.
    Deputeti demokrat ndaloi edhe tek çështja e buxhetit të vitit të ardhshëm, ku, sipas tij, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë merr një pjesë disproporcionale të fondeve publike.
    ‘E gjithë ky projektbuxhet, ku merr 65% të të gjithë buxhetit të qeverisë, e merr Ministria e Infrastrukturës. E përkthyer kjo në investime, në PPP, dhe njëkohësisht nuk na dhanë përgjigje për pyetjet që ngritëm mbi strategjinë e përzgjedhjes së këtyre investimeve dhe analizën e kostos e përfitimit për qytetarët,’ theksoi Himçi.
    Ai solli si shembull bypass-in e Elbasanit, që sipas tij është lënë jashtë vëmendjes së qeverisë, megjithëse përbën një prioritet për qarkun që ai përfaqëson.
    ‘Duke qenë dhe deputet i qarkut të Elbasanit, më shqetëson që nuk ka asnjë plan për bypass-in e Elbasanit. Zëvendësministrja na tha se ‘do t’i shikojmë këto rrugës’. Na ushqeu me një lugë bosh, sepse është e sigurt që në 2026-ën nuk do të ketë bypass Elbasani,’ tha ai, duke shtuar se projekti as nuk është parashikuar në buxhet.
    Në përfundim, Himçi akuzoi qeverinë për ‘papërgjegjshmëri totale’ dhe për përdorim klientelist të fondeve publike në infrastrukturë dhe energji, duke paralajmëruar se opozita do të kërkojë transparencë të plotë për çdo kontratë dhe procedurë tenderimi.

  • Orban: Hungaria nuk është e detyruar të votojë pro për anëtarësimin e Kievit në BE

    Orban: Hungaria nuk është e detyruar të votojë pro për anëtarësimin e Kievit në BE

    Kryeministri hungarez, Viktor Orban thotë se Hungaria nuk ka asnjë detyrim moral që të mbështesë pranimin e Ukrainës në BE.
    “Me gjithë respektin e duhur, Hungaria nuk ka asnjë detyrim moral për të mbështetur pranimin e Ukrainës në BE. Asnjë vend nuk ka përdorur kurrë shantazh për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian dhe kjo nuk do të ndodhë as këtë herë. Traktati për Bashkimin Evropian nuk lë vend për paqartësi: pranimi vendoset nga shtetet anëtare, unanimisht”, deklaroi kryeministri hungarez.
    Më pas adreson akuza ndaj Zelenskyt:
    “Me sa duket, Presidenti Zelensky dëshiron të vendosë se çfarë është më e mira për hungarezët. Ai po përdor përsëri taktikën e tij të zakonshme të shantazhit moral për të ushtruar presion mbi vendet që të mbështesin përpjekjet e tij të luftës. Populli hungarez e ka marrë vendimin e tij. Ata e hodhën poshtë me shumicë dërrmuese pranimin e Ukrainës në BE në një referendum. Nëse duan ta ndryshojnë këtë, fushata mediatike që ai po zhvillon kundër Hungarisë ndoshta nuk është mënyra më e mirë për të fituar miq”, përfundoi ai.

  • Babai i Yamal ngre dyshime për Topin e Artë: Dëm moral ndaj një qenieje njerëzore

  • Anisa Liço: Nëse s’do me të ndjekë hija e fajit, ruaje ndërgjegjen e pastër

    Anisa Liço: Nëse s’do me të ndjekë hija e fajit, ruaje ndërgjegjen e pastër

    Nga Anisa Liço

    Ndërgjegjja është një nga dimensionet më të thella të përvojës njerëzore. Ajo nuk është thjesht një konstrukt moral i shoqërisë, por një mekanizëm i brendshëm, i rrënjosur si në traditat filozofike ashtu edhe në psikanalizën moderne. Që nga Sokrati, i cili fliste për “daimonin” e brendshëm që e udhëzonte drejt së mirës, e deri te Freudi, që konceptoi superegon si zërin rregullues të ndërgjegjes morale, kjo forcë e brendshme mbetet një busull që na orienton mes së drejtës dhe së gabuarës.

    Të jetosh me ndërgjegje të pastër nuk është një ideal abstrakt, por një nevojë ekzistenciale. Një ndërgjegje e ngarkuar me faj prodhon tension të vazhdueshëm psiko-emocional, duke u shfaqur shpesh në forma ankthi, pagjumësie apo konflikti të brendshëm. Nga ana tjetër, një ndërgjegje e qetë është baza e një ekuilibri të shëndetshëm psikologjik dhe garanton atë që filozofia stoike do ta quante “ataraksi” – gjendja e qetësisë së shpirtit.

    Në aspektin moral, ndërgjegjja e pastër është forma më e lartë e lirisë: liria për të mos u fshehur nga vetvetja. Ndërsa shoqëria na mat me sukses, status e dukje, ndërgjegjja na mat me një kriter më të pakorruptueshëm – autenticitetin. Ajo na pyet: “A ishe i drejtë?”; “A respektove tjetrin si qënie njerëzore?”; “A do të doje të ishe në vendin e atij që e preku veprimi yt?”

    Nëse përgjigjja ndaj këtyre pyetjeve është e kthjellët, atëherë njeriu jeton një jetë që nuk e ndjek hija e fajit. Kjo është pasuria që nuk blihet, nuk trashëgohet dhe nuk manipulohet: është produkt i zgjedhjeve tona të përditshme.

    Siç do të shprehej Immanuel Kant: “Dy gjëra më mbushin shpirtin me admirim e respekt gjithnjë e më të madh: qielli me yje mbi mua dhe ligji moral brenda meje.” Në këtë ligj moral shfaqet edhe thelbi i ndërgjegjes së pastër – një busull e brendshme që nuk gabon kurrë drejtësinë e rrugës sonë njerëzore.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    VESHJET TRADICIONALE SHQIPTARE PARAKALOJNË PËR HERË TË PARË NË “OKTOBERFEST” (FOTO)

  • Agim Baçi: Në vend të debatimit për moral e kulturë debatojmë për blerje e shitje

    Agim Baçi: Në vend të debatimit për moral e kulturë debatojmë për blerje e shitje

    Nga Agim Baçi

    Filozofi francez, Zhylien Benda, shkroi gati njëqind vite më parë atë që njihet si “Tradhtia e intelektualëve”.

    Ai parashikoi se e keqja e shoqërive të sotme do të kulmonte me shkatërrimin moral të atyre që paguhen për të edukuar breza. Dhe sot, në vend të debatimit për nevojat morale e kulturore të shoqërisë, debatohet për treg, për blerje dhe shitje, duke kaluar në plan të parë argëtimin. Kjo “tradhti intelektuale” ka sjellë më pas edhe djerrinën e madhe të autoritetit të tyre.

    Shoqëria shqiptare të paktën ka kohë që nuk i referohet ndonjë kënaqësie të debatit intelektual e as nuk i drejtohet më atyre për zgjidhje. Aq më pak duket e i merr në konsideratë politika, pasi autoriteti i tyre për të përballur jetën me dinjitet ka rënë, duke i dhënë fuqinë botës së spektaklit.

    Në këtë betejë kanë kaluar në thuajse në mosqenie edhe autoritetet fetare, të cilët nuk gjejnë hapësirën e duhur për t’u përballur publikisht me shqetësimet e sotme të shoqërisë. Ata kanë mbetur peng i së shkuarës së fitoreve historike dhe thirrjet e tyre janë si në fundin e një shpelle, ku i dëgjohet jehona, por jo fuqia e vërtetë e asaj që dëshirojnë të thonë.

    Madje, me përfaqësuesit e institucioneve të së shenjtës është krijuar një situatë cinike, pasi janë kthyer në koncepte muzeale të shoqërisë, pasi në mënyrë krejt të hapur kthehen në panair vizitorësh vetëm në raste festash, ndërkohë që në përditshmërinë tonë zëri i tyre është i papërfillshëm.

    Në këtë kryqëzim, ku as elitat intelektuale e as ato fetare nuk mundet dot të frenojnë këtë dëshirë për argëtim – që nuk është veçse një dëshirë për t’iu larguar realitetit dhe vetes- manipulimi i mendjes rrezikon të bëhet gjithnjë e më i lehtë nga ata që duan të dominojnë jetët tona.

    Kjo, edhe për faktin se mosdëgjimi i zërit të elitave dhe autoriteteve fetare i ka zhdukur kufijtë mes së mirës e së keqes dhe mes së vërtetës dhe gënjeshtrës.

    Një zhdukje e tillë kufiri na sjell në skenë atë njeri të parashikuar nga shkrimtari i madh Dostojevski, “njeriun që nuk do të ketë turp nga asgjë”.

    Dhe njeriu që nuk ka turp nga asgjë, është njeriu që me shumë kënaqësi i ikën së vërtetës për të jetuar në argëtim, në harresë. Për një njeri të tillë, debati moral nuk ekziston dhe pyetjet që kanë dominuar që në fillesat e saj botën, si “Përse ia vlen të rrojmë?”, “Përse të vdesim?”, “Çfarë është e shenjtë?”, “Çfarë është e drejtë?”, rrezikojnë të përfundojnë në një muze të së shkuarës.

    Për të shpëtuar nga kjo djerrinë, është e rëndësishme të gjejmë shtegun e pyetjeve morale.

    Kjo nuk do të thotë të shmangim komunikimin, por në syrin e kamerës të mos lejojmë të fitojë imitimi, por të bëjmë çdo përpjekje që të triumfojë bindja se njeriu është i lirë.Të paktën, elitat fetare kanë detyrë që të gjejnë çdo hapësirë për t’i kujtuar njeriut se nga çdo krijesë tjetër e dallon liria për të vendosur, liria për të gjykuar. Dhe këto elita duhet t’u drejtohen sidomos atyre që paguhen për të edukuar brezat.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    AGIM BAÇI: A JEMI TË SHQETËSUAR SE ME ÇFARË MERREN SOT FËMIJËT?

    Nga Agim Baçi

    A dimë ne t’i inkurajojmë sot të rinjtë që ata të guxojnë në jetë të gjejnë vetë rrugën e tyre. Rrugën e tyre drejt një të ardhmeje të moralshme dhe me virtyte?

    A jemi të shqetësuar se me çfarë merren sot ata?

    A jemi në gjendje të flasim hapur për atë çka i shqetëson dhe për mënyrën se si duhet ta shohin jetën?

    Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:

    ObserverKult