LETËRSIA – HUMANE
Nga ILIR ÇUMANI
(Përsiatje rreth poezisë “Baba, ne ikëm”, e poetit Petrit Ruka)
Petrit Ruka (1954–2021), mbetet një nga poetët më përfaqësues të letërsisë shqipe bashkëkohore, me një zë të veçantë që ka ditur të ndërthurë ndjeshmërinë njerëzore me dramën sociale dhe shpirtërore të kohës sonë. I njohur për poezinë lirike me ngjyresa elegjiake, ai solli në letërsi një humanizëm të thellë, që buron nga dhimbja, dashuria, kujtesa dhe identiteti.
Ruka i përket një brezi poetësh që e shohin poezinë si mision shpirtëror dhe human. Karakteristikë e stilistikës së tij është poezia me shpirt të ndjeshëm e njerëzor, e ndërtuar mbi dramën e përditshme të jetës shqiptare.
Gjuha e tij është e thjeshtë, por ngjethëse. E zakonshmja bëhet madhështore në duart e tij.
Ai është poet i figurës së nënës, babait, motrës, vëllait, dashurisë së humbur, vendlindjes, fjalës së ndrojtur dhe të vërtetës që nuk bërtet, por thërret. Te Petrit Ruka, poezia është një akt memorieje dhe pendese, një rrëfim për të mos harruar.
Poezia e tij është një literaturë e humanitetit, ngase ngushëllon shpirtin e njeriut të thjeshtë. Flet me ndjeshmëri për dramat personale dhe kolektive. Kujton dhe ringjall kujtesën si formë e mbijetesës emocionale. Denoncon, pa sharje, por me dhimbje, rrënimin moral të kohës sonë.
Poezia e tij “Baba, ne ikëm”, një nga krijimet më të fuqishme të fundit të jetës, është një reflektim i sinqertë dhe rrënjësor për shpërnguljen, braktisjen dhe përballjen e njeriut me boshllëkun e kohës moderne. Është një poezi që tejkalon dimensionin estetik dhe bëhet dokument shpirtëror i një epoke në ikje.
Kjo poezi është pjesë e krijimtarisë së vonë të autorit dhe është përfshirë në ciklin e tij poetik të botuar pas vitit 2010, i njohur për ndjeshmërinë intime dhe përballjen me realitetin shqiptar të pas-emigrimit.
Kjo poezi është më shumë se një krijimtari poetike, ngase është një dokument shpirtëror i dhimbjes shqiptare, një kumt modern i mallit, një vaj për rrënjët që po shkulen.
Përmes saj, Petrit Ruka vendos një gur të rëndë në altarin e poezisë humane shqiptare, aty ku ndjenja, kujtesa dhe loti nuk janë vetëm poetikë, por dëshmi.
***
Ka poezi që nuk shkruhen vetëm për të bërë letërsi dhe art, por edhe për të qenë dëshmi. Dëshmi kohe, dëshmi shpirti, dëshmi kombëtare.
Një prej tyre është padyshim poezia “Baba, ne ikëm…” e poetit Petrit Ruka, i cili, edhe pas ndarjes fizike nga kjo botë, vazhdon të jetojë në zemrën e lexuesit me vargjet e tij të dhimbshme e thellësisht njerëzore.
Petrit Ruka, në këtë poezi, nuk flet vetëm për veten, as vetëm për një brez të sakrifikuar, të zhgënjyer dhe të humbur. Ai flet për një tragjedi kolektive të një gjenerate që turravrapet e përbumbur në një tranzicion të zgjatur kaotik, por që tashmë është bërë pjesë e pandarë e identitetit tonë të ri: braktisja e vendit, rrënjëve, shtëpisë dhe njeriut që e ndërtoi atë shtëpi: BABAIT.
POEZIA E NJË BRAKTISJEJE TË MADHE
“Baba, ne ikëm…” Kështu nis kjo elegji moderne që më shumë ngjan me një rrëfim pendese sesa me një letërthirrje.
Subjekti poetik i drejtohet babait të ndjerë nga largësia e dheut të huaj, nga boshllëku i qyteteve të mëdha dhe fshatrave të braktisura masivisht, nga ekranet e kompjuterëve, nga një jetë që është kthyer në një manual përdorimi emocionesh, ku edhe loti është “me program”.
Në një botë ku gjithçka është virtuale, përfshirë edhe dhimbja, Ruka ngrin një çast njerëzor: kur fotografia e babait hiqet nga muri, dhe në vend të saj vendoset një “dryn lotësh”. Është një tablo poetike që prek thelbin e një kohe të humbur.
Ruka krijon një estetikë të dhimbjes, ku tabloja poetike është një përzierje e mungesës, ikjes dhe kujtesës. Ai ndërton një poezi që është një shpirt i braktisur, i cili endet ndërmjet së shkuarës dhe realitetit të zymtë të së tashmes.
Kinematika poetike është e fortë: fshati i braktisur, fotografia e hequr nga muri, dy pika lot në vend të drynit, janë imazhe të skalitura thellë në memorien vizuale të lexuesit.
Poezia është një monolog liriko-elegjiak me strukturë të lirë, e ndërtuar mbi një rrëfim emocional të një biri që i flet të atit të ndjerë. Kjo strukturë ndihmon në krijimin e një atmosfere intime, rrëqethëse, por edhe me vlera universale.
FSHATI NË NJË KUTI,VARRI NË NJË VIDEO…
Poezia ndërton një dialektikë dramatike mes jetës tradicionale dhe realitetit të sotëm. Nga njëra anë është fshati, shtëpia, varri i babait, fotografia në mur…
E gjithë kjo, paraqet një botë reale dhe imagjinare që përfaqëson rrënjët, identitetin, nderin, kujtesën, dhe nga ana tjetër, kompjuterin, xhamin dixhital, video-konferencat, psikologun që kallais zemrën. Kjo përplasje është ajo çka përbën tragjedinë moderne dhe që poeti metaforikisht e vendos në qendër të artit të tij.
Fshati nuk është më një vend që e prek me të gjitha shqisat e ndijimit dhe të prekjes, por vetëm një nostalgji e paketuar në një kuti teknologjike. Nuk puthim më nënën dhe babain kur ata ikin kësaj bote, por i qajmë përmes ekranit. Nuk shkojmë më në varreza, thjesht hapim një video.
Kjo poezi, në thelb, është një akt psiko-social i denoncimit të dehumanizimit të shoqërisë që sjell moderniteti i shpejtë dhe pa rrënjë.
Ruka prek shpirtin e traditës shqiptare siç janë – shtëpia, varri, fshati, fotografia në mur. Të gjitha këto janë simbole të përkatësisë identitare. Me ikjen nga këto elemente, humbet edhe përkatësia kulturore dhe antropologjike.
Kompjuteri, në këtë poezi, është zëvendësimi i mitologjisë moderne, një “hyjni” që zë vendin e figurës së të atit, të familjes, të kujtesës. “Kanistra pikëllimi” është një metaforë brilante e poetit për ta përkufizuar tragjedinë e një epoke që ka humbur rrënjët.
IKJA, SI PLAGË KOMBËTARE
“Një kohë arixhinjsh jeton sot gjithë bota…” Kjo metaforë e ashpër dhe e hidhur, përmbledh në një varg të vetëm fatkeqësinë e emigrimit masiv shqiptar, që nuk është vetëm fizike, por edhe shpirtërore.
Autori ngre një akuzë poetike ndaj jetës nomade moderne, që e ka kthyer njeriun në një trup pa tokë, pa gjuhë, pa vend.
Të gjithë jemi kthyer në njerëz që rregullojnë kanistra dhe mbushim valixhe pikëllimi. Njerëz që i mbajnë të gjallë të afërmit jo me kujtime, por me ekranin dixhital. Njerëz që ndihen të vetëm edhe kur janë mes turmash.
Petrit Ruka, me një ndjeshmëri që vjen nga përvoja dhe jo nga retorika, arrin të zbulojë thellësinë e dhimbjes që nuk e shohim më, ngase jemi mësuar të jetojmë pa rrënjë, pa shpjegime dhe pa kohë për t’u ndalur.
Poezia e tij na ndal me forcë përpara vetes sonë dhe na kujton se kemi harruar të jetojmë si njerëz.
Përmes vargut: “dyqan psikologu që të kallais dhe zemrën”, ai ndërton një tjetër metaforë moderne të zbrazëtisë emocionale në një botë materialiste.
Simboli i xhamit të ekranit të kompjuterit bëhet simbol i komunikimit të rremë, virtualitetit, por edhe ndarjes shpirtërore.Ironia e hidhur – “Në fshat nuk shkojmë, e kemi me vete” – përshkruan ndarjen me rrënjët, duke e zëvendësuar atë me kujtime dixhitale.
Toni është melankolik, vetëakuzues, pendues dhe tragjik. Ritmi nuk është i barabartë; ai ndjek emocionin e lëvizshëm dhe shpërthyes të poetit.
Gjuha është natyrore (popullore në esencë), por e pasuruar me elementë bashkëkohorë (psikolog, video-konferencë, kompjuter), për të theksuar kontrastin midis traditës dhe modernitetit të zbrazët.
Kjo poezi është një psikogramë e fajit, nostalgjisë dhe vetmisë. Poeti, në emër të brezit të tij, shpreh një ndjenjë faji kolektive, ngase kanë braktisur shtëpinë, babain, varrin, jetën reale.
Ai tashmë është një njeri i thyer, i dërrmuar nga mekanizmi i jetës moderne kur shprehet: “qëllova i dobët dhe mbytem në lot”.
Në një botë ku gjithçka është virtuale, ndjenjat e vërteta janë të pambrojtura. Kjo poezi është një thirrje për rikthim te humaniteti.
NJË POEZI QË SHPALL HUMANIZMIN SI MISION
Poezia e Petrit Rukës është më shumë se art. Ajo është një letërsi humane, e ndërtuar mbi dhe për njeriun e thjeshtë.
Ai nuk përdor metafora për të fshehur, por për të zbuluar. Nuk shkruan për të bërë efekt estetik, por për të dhënë efekt ndjesor dhe ndërgjegjësues.
Ai e sheh poezinë si kujtesë, shpëtim dhe lajmërim, si një formë për të mos harruar të vërtetën njerëzore në një botë që harrohet vetvetiu çdo ditë.
Poezia trajton një nga plagët më të mëdha sociale të shoqërisë shqiptare të tranzicionit: emigrimin dhe shpërnguljen masive. Ikja nga fshati dhe rrënjët, braktisja e shtëpisë, varri i babait që tani është thjesht një “video”, janë tregues të shkëputjes nga identiteti.
Jeta dixhitale zëvendëson lidhjet reale. Martesat, vdekjet, dashuritë, madje edhe dhimbja, ndodhin në “xhamin e kompjuterit”.
Njeriu modern është konsumator emocionesh të gatshme dhe “psikologu” shërben si vend për të rikonstruktuar një zemër që nuk ndjen më natyrshëm.
Në poezitë e tij, qoftë për nënën, për dashurinë, për atdheun apo për vetminë, gjithmonë ndjen një mall të përhershëm për njeriun e humbur, për moralin e thjeshtë, për ndjenjën e pastër, për fjalën që nuk bërtet, por dhemb.
“Baba, ne ikëm…”, është një letër që nuk duhet të mbetet vetëm poezia e një biri, por thirrja e një brezi, që duhet të shohë pas, të ndalet, të mendojë dhe të kuptojë se, në këtë botë që gjithçka e bën gati për konsum, njeriu mbetet i vërtetë vetëm në lidhje me rrënjët e veta.
Kjo poezi e Petrit Rukës është një vajtim modern shqiptar, një himn për të braktisurit, një pasqyrë për ata që kanë harruar të shikojnë, një lutje për t’u kthyer, qoftë dhe me vonesë, te vetja e vërtetë.
BABA NE IKËM(Poezi nga Petrit Ruka)
Baba, ne ikëm,… Shtëpinë e braktisëm…Një kohë arixhinjsh jeton gjithë bota,Dhe foton tënde nga muret e zbritëm,Si dryn një palë lot vendosëm tek porta…
Ikëm, or ikëm, vendlindjen e vramë,Në metropole që mblidhen si punë e iriqve,(E ke parasysh kur e vjelin një pemëDhe mblidhet e ngjishet si në vargjet e fiqve?!)
U ngjeshëm këtej nëpër halle të reja,E humbëm dhe barin, dhe gjumin, dhe këngën,Gjithçka e gatshme në dyqane luksoze,..Dyqan psikologu, që të kallais dhe zemrën…
Ne ikëm dhe varrin ta kyçëm në një video,Të dielën të takojmë në xhamin vizual,Me mend i vemë lulet, dy lotë, një cigare,Jetojmë me simbole,…në një botë me manual.
Në fshat nuk shkojmë, e kemi me vete,Tani ne gjithçka e mbajmë në një kuti,Kjo kutia baba e ka emrin kompjuter,Në xhamin e tij takon çdo njeri..
Në xhamin e tij gjen nuse, bën dasëm,Puth djemtë e vëllait në tjetër kontinent,Dhe nënën e qan nga mijra kilometraKur e fusin në varr, me video koferencë.
Ne bashkë do bëhemi kur të vijmë aty poshtë,Këtu lart u ndamë për jetë e për mot,S’të shkruaj më shumë, se ti e di mirë,Qëllova i dobët dhe mbytem në lot.
Nuk dimë ku shkojmë, s’ka kohë të mendohesh,Nxitojmë nga që thjesht është në modë nxitimi,Një kohë arixhinjsh jeton sot gjithë bota,Ik edhe thur kanistra pikëllimi…
