Rigels Seliman
Sulmet e fundit dhe presionet e paprecedentë të kryeministrit Edi Rama, ish-presidentit Ilir Meta dhe ish-kryeministrit Sali Berisha ndaj drejtësisë së re morën një përgjigje të fortë dhe të prerë nga Në raportin e tij për vitin 2025 mbi sundimin e ligjit, Brukseli i jep Shqipërisë një mesazh të qartë: mos e dobësoni reformën në drejtësi, mos luani me komisionin “Xhafaj” dhe, mbi të gjitha, mos prekni SPAK-un, institucionin kryesor në luftën kundër korrupsionit të lartë. Komisioni i Posaçëm Parlamentar për Reformën në Qeverisjen e Mirë dhe Luftën kundër Korrupsionit, i njohur si komisioni “Xhafaj”, konsiderohet nga Brukseli si një strukturë e dobët dhe me ndikim të kufizuar.
Krijuar në maj 2024 në mungesë të konsensusit politik, ky komision është injoruar gjerësisht nga institucionet e drejtësisë, të cilat kanë refuzuar angazhimin e tyre serioz për shkak të dyshimeve për pavarësinë dhe kompetencat e tij kushtetuese. Raporti paralajmëron se mungesa e transparencës dhe metodologjia e dobët e punës së këtij komisioni rrezikojnë të dëmtojnë rezultatet e reformës në drejtësi të vitit 2016 dhe të dublifikojnë kompetencat e institucioneve ekzistuese.
Presioni politik mbi sistemin gjyqësor është rritur në mënyrë shqetësuese, sidomos pas arrestimit të një zyrtari të lartë nga SPAK, ngjarje që solli reagime të ashpra nga ekzekutivi dhe legjislativi, duke rrezikuar pavarësinë e institucioneve të drejtësisë. Në këtë kontekst, SPAK vazhdon të jetë shpresa kryesore e luftës kundër korrupsionit të lartë. Në vitin 2024, SPAK dha dënime të përhershme për 106 persona, përfshirë figura të larta politike dhe shtetërore, duke dëshmuar pavarësinë dhe efektivitetin e tij.
Megjithatë, Komisioni Europian alarmon se mungesa e stafit dhe infrastrukturës mund ta pengojë këtë institucion kyç në rrugën drejt ndërtimit të një historie të qëndrueshme suksesi kundër korrupsionit. Ndërkohë Brukseli i dërgon Tiranës një ultimatum të qartë: ndalni lojërat politike dhe presionet mbi drejtësinë, mbështetni SPAK-un dhe forconi mekanizmat e kontrollit dhe transparencës, pasi sipas tij, vetëm kështu do të rifitohet besimi i qytetarëve dhe do të konsolidohet sundimi i ligjit në Shqipëri.
PJESË NGA RAPORTI I KE
Komisioni “Xhafaj”
Konkretisht në raport Komisioni Europian (KE) thekson se procesi legjislativ në Shqipëri përballet ende me sfida serioze që ndikojnë në cilësinë dhe efektivitetin e tij. Mungesa e konsultimeve publike të plota dhe dobësitë në funksionimin e institucioneve kyçe pengojnë progresin e reformave të domosdoshme për qeverisje të mirë dhe sundim të ligjit. “Sfida lidhur me cilësinë e procesit legjislativ, përfshirë efektivitetin e kufizuar të konsultimeve publike, vazhdojnë të ekzistojnë.
Ka mangësi në lidhje me punën, metodologjinë dhe ndikimin e komitetit ad hoc parlamentar për thellimin e reformave në qeverisjen e mirë, sundimin e ligjit dhe luftën kundër korrupsionit. Gjykata Kushtetuese vazhdon të funksionojë në mënyrë efektive, ndërsa ka shqetësime për moszbatimin e disa vendimeve të saj nga Parlamenti dhe për pasigurinë ligjore lidhur me kohëzgjatjen e saktë të mandatit të anëtarëve të tij.
Mandatet e Avokatit të Popullit dhe Komisionerit kundër Diskriminimit ende duhet të rinovohen, dhe disa pengesa mbeten për funksionimin efektiv të tyre. Organizatat e shoqërisë civile mbeten përgjithësisht të lira të operojnë, por sfidat vazhdojnë, përfshirë kërkesat për regjistrim dhe financimin e kufizuar publik”, shkruhet në raport.
Korrupsioni
Më tej në raportin e KE thuhet se pavarësisht përpjekjeve të shtura për parandalim dhe ndëshkim, korrupsioni vazhdon të përhapet në mënyrë të theksuar në fusha kyçe, veçanërisht në zonat me rrezik të lartë. Sistemi i drejtësisë ka shënuar përmirësime të rëndësishme, por sfidat në llogaridhënie, efikasitet dhe ndikimet politike mbeten shqetësuese, duke kërcënuar besimin e qytetarëve dhe integritetin e reformës së drejtësisë. “Edhe pse përpjekjet për represion dhe parandalim janë rritur, korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha, duke përfshirë zonat me rrezik të lartë për korrupsion.
Transparenca e kufizuar në procedurat e prokurimit publik, veçanërisht për partneritetet publik-private, mbetet një burim shqetësimi. Specializimi në hetimin dhe ndjekjen penale të korrupsionit në prokurim është i dobët. Keqpërdorimi i fondeve shtetërore gjatë fushatave zgjedhore mbetet një fushë shqetësuese. Shqipëria vazhdoi zbatimin e reformës në drejtësi, duke forcuar pavarësinë e gjyqësorit dhe autonominë e prokurorisë. Procesi i vetingut për të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët është përfunduar në shkallën e parë, duke forcuar më tej llogaridhënien. Megjithatë, mbeten sfida në lidhje me vlerësimet në kohë dhe me cilësi, si dhe emërimet e anëtarëve jo-magjistratë në Këshillin e Lartë Gjyqësor dhe Këshillin e Lartë të Prokurorisë.
Inspektori i Lartë i Drejtësisë është funksional, por numri i lartë i vendeve vakante për inspektorë-magjistratë ndikon në funksionimin efektiv të tij. Edhe pse qëndrueshmëria e sistemit gjyqësor është përmirësuar, përpjekjet për ndikim të papërshtatshëm nga zyrtarë publikë apo politikanë janë shtuar. Është alokuar një buxhet i mjaftueshëm për sistemin e integruar dhe modern të menaxhimit elektronik të çështjeve, por funksionimi i plotë i tij parashikohet vetëm për vitin 2030. Mbeten mangësi në cilësinë e drejtësisë, përfshirë qasjen në drejtësi, trajnimin gjyqësor, burimet financiare dhe njerëzore.
Sfidat lidhur me zgjatjen e proceseve dhe stoku i çështjeve të pashqyrtuara janë shtuar, ndërsa masat vendimtare për rritjen e efikasitetit ende nuk janë zbatuar. Strategjia kundër Korrupsionit për periudhën 2024–2030 është miratuar. Kuadri ligjor për luftën kundër korrupsionit është përgjithësisht në fuqi, por legjislacioni për parandalimin e korrupsionit duhet të plotësohet. Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit (SPAK) ka konsoliduar më tej rezultatet pozitive në luftën kundër korrupsionit në nivele të larta dhe ka bërë përparim të prekshëm drejt një bilanci të fortë arritjesh në këtë fushë.
Kuadri institucional për parandalimin e korrupsionit vijon të ketë ndikim të kufizuar dhe koordinimi me forcat e zbatimit të ligjit mbetet i dobët. Policia e shtetit mbetet e cenueshme nga korrupsioni. Mbeten mangësi në transparencën dhe efikasitetin e Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit për sa i përket kontrollit të deklaratave të pasurisë dhe interesave”, thekson raporti i KE.
Vlerësimi i SPAK
Ndërkohë Komisioni Europian (KE) nënvizon në raport se SPAK vazhdon të mbajë një nivel të lartë besimi nga publiku dhe ka zgjeruar aksesin në databazat shtetërore për të forcuar hetimet. Përpjekjet e tij për të ngritur sistemin e menaxhimit të çështjeve, për të forcuar kapacitetet analitike kundër krimit të organizuar dhe për të reduktuar numrin e rasteve të prapambetura janë në përparim, megjithëse mungesa e stafit dhe e infrastrukturës mbeten sfida të mëdha. Në vitin 2024, SPAK arriti rezultate të rëndësishme, duke siguruar 24 vendime përfundimtare dhe duke dënuar 106 persona, përfshirë figura të larta politike dhe zyrtarë, ndërsa kapacitetet për hetime financiare dhe konfiskim pasurish janë përmirësuar ndjeshëm. Megjithatë, raporti thekson nevojën për të adresuar mungesat e stafit dhe për të përmirësuar funksionimin e plotë të zyrës për rikuperimin e aseteve, pasi diferenca mes sekuestrimeve dhe konfiskimeve ende mbetet një sfidë. “SPAK gëzon një nivel të lartë besimi publik. Qasja e SPAK ndaj databazave shtetërore është zgjeruar. Veprimet e SPAK kanë vazhduar në drejtim të ngritjes së sistemit të menaxhimit të çështjeve, forcimit të kapaciteteve analitike për të luftuar rrjetet e krimit të organizuar dhe zhvillimit të një plani veprimi për të reduktuar stokun e çështjeve të prapambetura. Ngarkesa në rritje e punës së SPAK, si dhe mungesa e stafit dhe infrastrukturës, vazhdojnë të mbeten çështje për t’u adresuar. Numri i referimeve ndaj SPAK nga autoritetet e tjera ka rënë më tej dhe mbetet i ulët. Strukturat e tjera për shtypjen e korrupsionit vazhdojnë të hasin vështirësi në zbulimin dhe hetimin efektiv të rasteve të korrupsionit. Progres i prekshëm është bërë nga SPAK drejt një bilanci të qëndrueshëm në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht në nivele të larta, dhe përdorimi i hetimeve financiare dhe konfiskimit të pasurive është përmirësuar. Nga 1 janari deri më 31 dhjetor 2024, Gjykata e Posaçme e Apelit për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar ka dhënë 24 vendime përfundimtare, me 106 persona të dënuar përfundimisht në çështje korrupsioni, përfshirë 13 dënime në çështje të nivelit të lartë (përfshirë ish-ministra, ish-president të Gjykatës Kushtetuese, ish-kryetarë bashkish dhe zyrtarë të tjerë). Kapacitetet njerëzore, teknike dhe financiare të SPAK për hetime financiare dhe konfiskim të pasurive janë përmirësuar, dhe niveli i sekuestrimeve dhe konfiskimeve të pasurive ka mbetur i qëndrueshëm. Sekuestrimi i pasurive për krime të lidhura me korrupsionin ka rënë, ndërsa konfiskimi i tyre është përmirësuar. Shqipëria raporton se ka krijuar një zyrë për rikuperimin e aseteve brenda Policisë së Shtetit, por funksionimi i plotë i saj mbetet për t’u vërtetuar. Përdorimi sistematik i masave të posaçme hetimore është përmirësuar, megjithatë diferenca mes sekuestrimeve dhe konfiskimeve vazhdon të jetë e pranishme”, thuhet në raportin e Komisionit Europian (KE).
Mbështetje e SPAK
Nga ana tjetër në debatin e zhvilluar në Strasburg, vëmendja kryesore u përqendrua tek rezultatet e drejtësisë dhe në veçanti tek puna e SPAK-ut, institucioni që, sipas Brukselit, përfaqëson fytyrën më të ndritur të reformës. Komisionerja e BE për Zgjerim, Marta Kos, vlerësoi qartë punën e Strukturës së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, duke theksuar se ajo është sot institucioni më i besuar nga qytetarët shqiptarë. Ajo kërkoi që të garantohet mbrojtja dhe pavarësia e plotë e kësaj strukture. “Rezultatet e mira të Strukturës së Posaçme Kundër Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit, janë hapa pozitivë që theksohen edhe në raportin e Parlamentit. Është jetike që Shqipëria të vazhdojë të tregojë progres konkret në fusha kyçe. Në këtë kontekst, pavarësia e Strukturës së Posaçme duhet të ruhet plotësisht. SPAK është sot institucioni më i besuar në vend. Kjo duhet mbrojtur dhe forcuar”, tha Kos gjatë fjalës së saj në seancë. Një mesash që duket se shkon për Edi Ramën, Sali Berishën, Ilir Metën dhe gjithë ata që po punojnë nën rrogoz kundër SPAK. Në të njëjtën linjë, Komisionerja theksoi se negociatat e anëtarësimit me Shqipërinë po zhvillohen me ritëm të shpejtë dhe se disa nga kapitujt e rëndësishëm janë përmbushur. “Ky raport vjen në një moment vendimtar, pasi procesi po ecën me një ritëm të paparë më parë. Shqipëria po tregon angazhim serioz në këtë proces, ndërsa BE-ja po mban fjalën e dhënë, duke ndjekur qasjen e bazuar në meritë”, shtoi ajo. Në mbyllje të fjalës, Kos theksoi rëndësinë gjeopolitike të Shqipërisë dhe rajonit në këtë fazë: “Në kontekstin aktual ndërkombëtar, Shqipëria dhe Ballkani Perëndimor mbeten një prioritet strategjik për Bashkimin Europian”.
