Lajmidites.com

Tag: lashta

  • Inteligjenca Artificiale po zbulon sekretet e lashta të historisë romake

    Inteligjenca Artificiale po zbulon sekretet e lashta të historisë romake

    TIRANË- Një mjet i ri i inteligjencës artificiale ka potencialin të përmirësojë kuptimin tonë për të gjithë historinë njerëzore. Inteligjenca artificiale është përdorur tashmë për të plotësuar boshllëqet në rrotullat e lashta romake, por një sistem i ri shkon shumë më tej. Mund të plotësojë fjalët që mungojnë nga mbishkrimet e lashta romake të gdhendura në monumente dhe objekte.
    Sipas BBC, IA shpesh bën gabime në analizën e saj edhe të teksteve të thjeshta moderne, kështu që ka shqetësime se mbështetja e tepërt në këtë teknologji mund të shtrembërojë në vend që të rrisë kuptimin tonë të historisë. Por historiania, Prof. Dame Mary Beard e Universitetit të Kembrixhit, e ka përshkruar teknologjinë si potencialisht “transformuese” për studimin tonë të ngjarjeve të së kaluarës.
    Ajo tha se sistemi, i quajtur Enea, sipas një figure mitologjike greke dhe romake, mund të përshpejtojë ritmin me të cilin historianët bashkojnë pjesët e së kaluarës nga tekstet e lashta.

    “Përparimet në këtë fushë shumë të vështirë kanë pasur tendencën të mbështeten në kujtesën, gjykimin subjektiv dhe paragjykimet/supozimet e studiuesve individualë, të mbështetura nga bazat e të dhënave tradicionale enciklopedike. Enea hap horizonte krejtësisht të reja.”
    Mbishkrimet e lashta zakonisht janë të paplota, me origjinë dhe data të panjohura, dhe shpesh të treja. Historianët dhe klasicistët përpiqen të plotësojnë boshllëqet duke u mbështetur në tekste që janë të ngjashme në formulim, gramatikë, pamje dhe mjedisin kulturor, të njohura si ‘paralele’. Mbishkrimet e lashta kanë tendencë të jenë formulaike, kështu që historianët shpesh mund të nxjerrin përfundime se çfarë do të thotë pjesa që mungon në një fjali.

    Procesi është i mundimshëm dhe mund të zgjasë muaj dhe vite, por hap horizonte të reja në kuptimin tonë të së kaluarës.
    “Mbishkrimet janë format më të hershme të shkrimit. Ato janë shumë të çmuara për historianët sepse ofrojnë prova të dorës së parë për historitë, gjuhët dhe shoqëritë e lashta. Por ato degradohen me kalimin e shekujve dhe interpretimi i tyre është si zgjidhja e një enigme gjigante me dhjetëra mijëra pjesë, nga të cilat 90 përqind humbasin,”-tha Dr. Thea Sommerschield, një historiane në Universitetin e Nottinghamit, e cila bashkë-udhëhoqi hulumtimin.
    Nuk është hera e parë që inteligjenca artificiale është përdorur për të bashkuar pikat që mungojnë në historinë romake.

    Më herët këtë vit, një ekip tjetër shkencëtarësh “zbuloi” në mënyrë dixhitale një rrotull të djegur keq nga qyteti romak i Herkulaneumit duke përdorur një kombinim të imazheve me rreze X dhe inteligjencës artificiale, duke zbuluar rreshta dhe kolona teksti. Ekipi e testoi sistemin në datimin e një teksti të famshëm romak në Tempullin e Augustit në Ankara të Turqisë, i njohur si mbretëresha e mbishkrimeve për shkak të rëndësisë së tij në kuptimin tonë të historisë romake.
    Interpretimi i inteligjencës artificiale edhe i teksteve moderne mund të jetë i gabuar, kështu që ekziston shqetësimi se mund të bëhen gabime. Por sipas Dr. Assael, Enea është një mjet për të udhëhequr historianët, jo një zëvendësim për ta./ZËRI

  • Udhëtoni në zemrën e qytetërimeve të lashta

    Udhëtoni në zemrën e qytetërimeve të lashta

    Nga piramidat e Egjiptit te rrënojat e mbuluara nga xhungla në Angkor Wat, nga qyteti-shkëmb i Petra-s në Jordani te jeta e përditshme romake e ruajtur në Pompeii, këto vende të lashta nuk janë thjesht mrekulli arkeologjike.Ata na kujtojnë kush kemi qenë dhe çfarë mund të mësojmë për të ardhmen. Lexoni më poshtë për të mësuar më shumë për destinacionet e jashtëzakonshme që ia vlejnë të vizitohen të paktën një herë.1. Piramidat e Gizës, EgjiptMonumente madhështore të shekullit XXVI p.e.s. që ndodhen pranë qendrës urbane të Kairos. Vizitojini herët në mëngjes për të shmangur nxehtësinë dhe turmat.Merrni një udhërrëfyes për të kuptuar më mirë historinë dhe për të shmangur shitësit informalë. Përfshini në vizitë edhe Muzeun e ri Egjiptian të sapohapur.2. Chichén Itzá, MeksikëNjë nga vendet e ruajtura më mirë të qytetërimit Maja. Piramida e Kukulkán është një kalendar prej guri me 365 shkallë.Vizita bëhet më domethënëse kur përqendroheni te simbolika dhe mënyra e jetesës së banorëve të dikurshëm.3. Angkor Wat, KamboxhiaKompleksi më i madh fetar në botë, i shekullit XII. Vizitoni tempullin Bayon në mesditë për qetësi, dhe Ta Prohm në pasdite për dritën magjike mes xhunglës.Blerja e një bilete tre-ditore dhe marrja me qira e një biçiklete është mënyra më e mirë për të eksploruar të gjithë parkun.4. Akropoli, GreqiQendra simbolike e qytetërimit perëndimor. Parthenoni dhe muzeu përballë tij sjellin në jetë demokracinë, filozofinë dhe arkitekturën klasike.Vizitojeni në mëngjes ose në mbrëmje për të shmangur temperaturat e larta. Një udhërrëfyes vendas do t’ju ndihmojë të kuptoni mitet dhe historinë.5. Pompeii, ItaliNjë dritare në jetën e përditshme romake të vitit 79 të erës sonë. Mund të ecni mes rrugëve me kalldrëm, të shihni mure të dekoruara me afreske, furrat e bukës dhe tregjet.Një përvojë unike që sjell në jetë përditshmërinë e një qyteti romak, me detaje që rrallë gjenden gjetkë. Vizitoni herët për të shmangur turmat dhe për të shijuar qetësinë e rrënojave.6. Petra, JordaniQyteti i lashtë i Nabateanëve është një mrekulli e gdhendur në shkëmb. Përvoja e parë përballë Thesarit (al-Khazneh) është e paharrueshme.Vizitoni Manastirin në mbrëmje për ndriçim përrallor. Mund të hyni edhe përmes “derës së pasme”, një shteg që zgjat 2-3 orë nga Little Petra.7. Machu Picchu, PeruQyteti inka në majë të Andeve është një kryevepër arkitekturore e harmonizuar me natyrën dhe kozmosin. Me ndërtesa prej guri të përpunuar me saktësi, terasa bujqësore dhe sistem ujësjellës, ai dëshmon për mjeshtërinë arkitekturore dhe inxhinierike të civilizimit inka.Pozicionimi i tij sipas orientimeve kozmike e shton misterin dhe madhështinë. Për një përvojë më të plotë, përfshini edhe vizitën në Cusco dhe Luginën e Shenjtë përreth. / NatGeo, Shqip.alKy është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gezon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetm duke cituar “Revista Monitor” shogëruar me linkun e artikullit origjinal.

  • Guida britanike sugjeron Shqipërinë/ Vlerësojnë bukuritë e Rivierës dhe..

    Guida britanike sugjeron Shqipërinë/ Vlerësojnë bukuritë e Rivierës dhe..

    “Plazhet e paprekura dhe rrënojat e lashta historike e bëjnë Shqipërinë një vend pushimi për t’u vizituar.” Ky është sugjerimi i agjencisë më të madhe britanike të udhëtimit “Hays Travel”, e cila shkruan në mënyrë të detajuar se përse pushimet në Shqipëri janë zgjedhja e duhur.
    Në artikullin e fundit shkruhet se nëse po kërkoni një vend pak më ndryshe për pushimet tuaja të ardhshme në plazh, me një buxhet të përballueshëm, Shqipëria është një destinacion europian në trend, e njohur për vijën bregdetare mahnitëse, malet e thepisura dhe historinë e pasur.
    Me plazhe të bukura përgjatë Rivierës Shqiptare, vende të lashta si Butrinti dhe qytete të gjalla si Tirana, Shqipëria ofron një përzierje interesante të sharmit mesdhetar dhe shpirtit ballkanik.
    Perfekte për udhëtarët që kërkojnë kulturë autentike dhe peizazhe më pak turistike, pushimet në Shqipëri i përshtaten kërkuesve të aventurës, entuziastëve të historisë dhe dashamirësve të plazhit që duan diçka larg rrugës së zakonshme të pushimeve evropiane, shkruan britanikja “Hays Travel”.
    Agjencia më e madhe britanike e udhëtimit sugjeron për turistët se për dashamirësit e plazhit, Riviera Shqiptare është një vijë bregdetare me plot diell, e njohur për ujërat e saj kristal, peizazhet mahnitëse malore dhe fshatrat bregdetare piktoreske.
    Pavarësisht nëse po relaksoheni në brigjet me rërë të bardhë të Ksamilit, po kërceni gjithë natën në baret e njohura të plazhit në Dhërmi apo po shijoni pamjet panoramike përgjatë Qafës së Llogorasë, ky rajon i fshehur i Shqipërisë ofron relaksim dhe aventurë me shumë kënaqësi.
    Ndërsa adhuruesit e historisë duhet të marrin në konsideratë të qëndrojnë pranë Sarandës për të vizituar vende të lashta si Parku Kombëtar i Butrintit, por nga ana tjetër edhe qytetin që është në UNESCO, Beratin, që ofron një përzierje kulture dhe pamjesh mahnitëse. Ndërsa për ata që duan aventurën, Alpet Shqiptare ofrojnë fshatra të qeta dhe shtigje piktoreske.
    Koha më e mirë për të vizituar Shqipërinë është mes muajve maj dhe shtator, kur moti është i ngrohtë dhe me diell, ideal për plazh, ecje në natyrë dhe eksplorim të vendeve arkeologjike.
    Në fund, agjencia më e madhe britanike e udhëtimit “Hays Travel” u sugjeron vizitorëve britanikë se kuzhina shqiptare përzien shije mesdhetare dhe ballkanike me përbërës të freskët si vaj ulliri, bimë aromatike dhe prodhime deti.
    Nëse doni të provoni delikatesën e shijes tradicionale, provoni byrek, tavë kosi dhe peshk të pjekur në skarë përgjatë bregdetit. Klan News

  • Arkeologët zbulojnë një rrjet të fshehur të shoqërive të përparuara në Amazonë

    Arkeologët zbulojnë një rrjet të fshehur të shoqërive të përparuara në Amazonë

    Përparimet e fundit në teknologjinë arkeologjike kanë zbuluar një zbulim mahnitës që sfidon gjithçka që mendonim se dinim për Amazonën e lashtë. Lugina Upano në Ekuador, e njohur prej kohësh për historianët dhe arkeologët, ka dhënë gjetje të jashtëzakonshme, duke ndryshuar kuptimin tonë për shoqëritë para-kolumbiane në Pyllin e Shiut të Amazonës. Ky zbulim, i cili u bë i mundur nëpërmjet përdorimit të skanimeve të Zbulimit dhe Rangimit të Dritës (LiDAR), zbuloi një rrjet të gjerë qytetesh që datojnë mbi 2,500 vjet më parë. Këto gjetje nuk janë vetëm monumentale për arkeologjinë, por po riformësojnë mënyrën se si e shohim Amazonën si një djep të qytetërimit të lashtë.

    Një studim i botuar në revistën Science, i udhëhequr nga Stéphen Rostain nga Qendra Kombëtare për Kërkime Shkencore në Francë, zbulon shtrirjen e plotë të këtyre qytetërimeve të lashta, duke shfaqur infrastrukturë monumentale, planifikim të gjerë urban dhe një shoqëri shumë të organizuar që nuk është parë kurrë më parë në rajon. Ky hulumtim po shtyn kufijtë e narrativave historike rreth Amazonës, duke shtuar një kapitull tjetër në historinë e pasur të shoqërive të lashta në Amerikën e Jugut.

    Përparimi në të kuptuarit e qytetërimeve të lashta të Amazonës erdhi nëpërmjet përdorimit të teknologjisë LiDAR. Kjo metodë e teledeteksionit u lejon shkencëtarëve të “shohin” përmes kurorës së dendur të pyllit tropikal dhe të hartëzojnë strukturat e fshehura poshtë. Në vitin 2015, Instituti Kombëtar i Ekuadorit për Trashëgiminë Kulturore financoi skanimin e Luginës Upano, dhe rezultatet ishin thjesht mahnitëse. LiDAR zbuloi mbi 6,000 kodra të shpërndara në 15 vende të ndara, duke sugjeruar praninë e qendrave urbane që dikur mendoheshin të pamundura në një mjedis kaq të largët dhe të ashpër.

    Siç shpjegoi Stéphen Rostain, drejtor i kërkimit në Qendrën Kombëtare për Kërkime Shkencore në Francë, ky zbulim është i pashembullt. “Ky është më i vjetër se çdo vend tjetër që njohim në Amazonë. Ne kemi një pikëpamje eurocentrike për qytetërimin, por kjo tregon se duhet të ndryshojmë idenë tonë për atë që është kultura dhe qytetërimi”, tha Rostain për BBC-në . Qytetet e lashta në Luginën Upano sfidojnë bindjen se Amazona nuk mund të mbështeste shoqëri të mëdha dhe komplekse dhe shtyjnë përpara idenë se pylli tropikal ka qenë prej kohësh një vend për kultura urbane të lulëzuara.

    Strukturat e zbuluara nga skanimet LiDAR nuk janë vetëm vendbanime të izoluara; ato zbulojnë një rrjet urban të lidhur dhe të sofistikuar. Studiuesit zbuluan një sërë kodrash të rregulluara rreth shesheve qendrore, duke sugjeruar se zona ishte planifikuar me kujdes me qëllime specifike për funksione banimi, ceremoniale dhe bujqësore. Këto kodra, që numërojnë rreth 6,000, janë të lidhura nga një sistem i ndërlikuar rrugor që shtrihet në distanca të mëdha.

    Antoine Dorison, një bashkautor i studimit, theksoi kompleksitetin e rrjeteve rrugore. “Rrjeti rrugor është shumë i sofistikuar. Ai shtrihet në një distancë të gjerë, gjithçka është e lidhur. Dhe ka kënde të drejta, gjë që është shumë mbresëlënëse”, tha Dorison në një intervistë me BBC. Ky nivel inxhinierie sugjeron që njerëzit e këtyre qyteteve të lashta kishin një shoqëri shumë të organizuar dhe në shkallë të gjerë, të aftë për arritje të jashtëzakonshme të planifikimit urban.

    Zbulimi i këtyre qyteteve po rishkruan kuptimin tonë për kulturat e lashta në Amazonë. Historikisht, imazhi i shoqërive amazoniane është kufizuar në grupe të vogla nomade që jetonin në kasolle të thjeshta dhe praktikonin format themelore të bujqësisë. Ky zbulim, megjithatë, tregon se qytetërimet e lashta amazoniane ishin shumë më komplekse.

    «Ndryshon mënyrën se si i shohim kulturat amazoniane», tha Antoine Dorison. «Shumica e njerëzve imagjinojnë grupe të vogla, ndoshta të zhveshura, që jetojnë në kasolle dhe pastrojnë tokën – kjo tregon se njerëzit e lashtë jetonin në shoqëri urbane të ndërlikuara». Ky zbulim është veçanërisht i rëndësishëm pasi ndryshon perceptimin tonë për Amazonën, jo si një vend të egër që duhet pushtuar, por si një zonë historikisht të pasur dhe me rëndësi kulturore ku lulëzuan shoqëritë komplekse.

    Gjetjet në Luginën Upano tregojnë prova të bujqësisë në shkallë të gjerë dhe vendbanimeve të përhershme që mund të kenë strehuar mbi 100,000 njerëz në kulmin e tyre. Kjo do të kishte kërkuar sisteme të sofistikuara të menaxhimit të burimeve, bujqësisë dhe qeverisjes, duke sfiduar pikëpamjen konvencionale të rajonit si të papërshtatshëm për qytetërime të mëdha dhe të përhershme.

    Implikimet e këtij zbulimi shkojnë përtej vetëm Luginës Upano. Ai shërben si një kujtesë e gjallë se sa shumë mbetet e panjohur rreth kulturave të lashta të Amazonës. Arkeologu Christopher Fisher nga Universiteti Shtetëror i Kolorados, i cili nuk ishte i përfshirë në studim, e krahasoi zbulimin me një nxitim ari për arkeologët. “Shkencëtarët po demonstrojnë në mënyrë bindëse se kishte shumë më tepër njerëz në këto zona dhe se ata e modifikuan ndjeshëm peizazhin”, deklaroi ai. “Ky është një ndryshim paradigme në të menduarit tonë rreth asaj se sa gjerësisht njerëzit i banonin këto zona.”

    Siç theksojnë studiuesit, zbulimi duhet të nxisë një rivlerësim të trashëgimisë kulturore të Amazonës. Studimi thekson se trashëgimia amazoniane është si mjedisore ashtu edhe kulturore, duke sfiduar pikëpamjet e vjetra rreth rolit të rajonit në qytetërimet e lashta. “Një zbulim i tillë është një tjetër shembull i gjallë i nënvlerësimit të trashëgimisë së dyfishtë të Amazonës: mjedisore, por edhe kulturore, dhe për këtë arsye indigjene”, shkruan ekipi i hulumtimit në studimin e tyre. “Ne besojmë se është thelbësore të rishikojmë plotësisht paragjykimet tona për botën amazoniane dhe, duke vepruar kështu, të riinterpretojmë kontekstet dhe konceptet në dritën e nevojshme të një shkence gjithëpërfshirëse dhe pjesëmarrëse.”