Nga Matt Broomfield
Pasi dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner, vulosi një investim prej 1.4 miliardë dollarësh për të zhvilluar Sazanin, ishullin më të madh të Shqipërisë, në një vendpushim luksoz, ai ndau maketet dixhitale të rezervatit natyror të transformuar nga radhët e apartamenteve me fasada xhami dhe pishinave. Imazhet të sjellin në vëmendje vizionin e çuditshëm të Trump të gjeneruar nga inteligjenca artificiale për në “rivierën e Gazës”, që projektonte një vendpushim luksoz të ndërtuar në tokën e lënë pas nga 80 mijë palestinezë të masakruar dhe dy milionë të tjerë të zhvendosur ose të deportuar.
Megjithatë, të dy projektet janë të lidhura me më shumë sesa vizione të ngjashme pa shije të luksit. Affinity Partners, kompania e investimit përmes së cilës Kushner po blen Sazanin, u krijua për të përdorur paratë saudite për të fekonduar investimet midis Izraelit dhe botës arabe. Dhe Shqipëria, një vend i varfër europian me një identitet mysliman dhe një etje për integrimin perëndimor, është një pjesë kyçe e enigmës.
Siç sugjeron mega-projekti i Sazanit, sovraniteti dhe besnikëria gjeopolitike e Shqipërisë janë gjithnjë e më shumë në shitje, dhe Izraeli është i pari në radhë pas Kushnerit. Duke ofruar hapësirë jo vetëm për zhvillimin e Sazanit, por edhe për kopshte, qendra shëndetësore dhe projekte të inteligjencës artificiale të sponsorizuara nga Izraeli, militantë të opozitës iraniane të lidhur me Izraelin, dhe madje edhe një mikroshtet mysliman pro-izraelit të diskutuar, kryeministri shqiptar Edi Rama po e pozicionon vendin e tij si një pikë të rëndësishme për një konstelacion në zhvillim të populistëve të krahut të djathtë dhe apologjetëve të Izraelit.
“Ata vijnë me helikopter”
Mbërrij në Sazan disa orë pasi Kushner dhe gruaja e tij Ivanka Trump bëjnë vizitën e tyre të fundit të jashtëzakonshme. “Ata erdhën me një eskortë të madhe ushtarake dhe anijet tona duhej të qëndronin larg”, thotë Arbeni, një vendas që rri ulur në skelën e ishullit dhe i cili jeton duke organizuar udhëtime me anije nga vendpushimi aty pranë në Vlorë. “Sigurisht, ata nuk u konsultuan me ne. Një ditë, kryeministri ynë doli në televizor dhe na tha se ishulli ishte shitur.”
Ishulli krenohet me një klimë subtropikale, ujëra kristalore dhe mijëra bunkerë të epokës së Luftës së Ftohtë, që datojnë nga diktatura komuniste ultra e izoluar e Enver Hoxhës. Sot, pjesa më e madhe e ishullit mbetet e mbyllur për publikun dhe e mbushur me municione të pashpërthyera, ndërsa një luftanije e vogël e marinës lundron në port. Ishulli mbeti në duart e shtetit deri në shitjen e tij në vitin 2024 te Kushner, me qeverinë shqiptare që ndryshoi me shpejtësi ligjet e saj për të lejuar zhvillime luksoze edhe në zonat e mbrojtura. “Nëse je një ‘investitor strategjik’, mund ta shkelësh ligjin, sepse qeveria jonë nuk është gjë tjetër veçse një mafia”, thotë Kosta Xhaho, oficer lokal për një OJQ mjedisore. Duke e ëmbëlsuar më tej marrëveshjen, Affinity Partners i Kushner nuk do të paguajë asnjë taksë gjatë ndërtimit, ndërsa qeveria shqiptare do të mbështesë kostot e infrastrukturës.
Projekti i ndërtimit shtrihet edhe në kontinent. Në agim, unë dhe Xhaho udhëtojmë nga Vlora në një rezervat natyror fqinj ku Vjosa, e njohur si lumi i fundit vërtet “i egër” i Evropës, derdhet në Adriatik. Delta ka një bukuri sureale. Flamingot dremitin në kënetat e kripura ndërsa pelikanët fluturojnë sipër, ndërsa foka, çakej dhe breshka të mbrojtura gjenden gjithashtu në këtë pjesë të rrallë të pazhvilluar të bregdetit Adriatik. Xhaho e njeh qartë rezervatin nga afër, ai tregon saktësisht 281 vezë flamingo të vendosura në një pjesë të caktuar të deltës, së bashku me individë që i njeh personalisht dhe të përfshirë në shkelje të vogla të ndërtimit.
Por, megjithëse Vjosa u bë Parku i parë Kombëtar i Lumit të Egër në Evropë vetëm në vitin 2023, zhvillimi paralel i Kushnerit këtu do të zhdukë vezët e flamingove dhe kasollet buzë detit. Dhoma për rreth njëzet deri në tridhjetë mijë turistë do të mbulojnë lagunat, së bashku me një kazino në kep si të Monte Karlos. Aty pranë, ndërtimi i asaj që Rama pretendon se do të jetë aeroporti më i madh në Ballkan, duke përpunuar shtatëqind e pesëdhjetë mijë vizitorë çdo vit dhe madje duke u mburrur me fluturime direkte për në Shtetet e Bashkuara, është drejt përfundimit. Xhaho paralajmëron se trafiku ajror hyrës do të prishë jetën e pasur të shpendëve të rajonit, por pranon se këto ankesa nuk ka gjasa t’i dekurajojnë investitorët: “[Kushner dhe Trump] vijnë me helikopter dhe ikin përsëri në të njëjtën mënyrë, sepse nuk duan të luftojnë me njerëzit e zakonshëm”, thotë ai.
Bum Turizmi, por për kë?
Turizmi është një biznes i madh në Shqipërinë post-komuniste, e cila tërhoqi gati dymbëdhjetë milionë vizitorë në vitin 2024 – katër herë më shumë se popullsia e saj vendase. Investimet nga diaspora janë rikthyer, duke e lënë rivierën dikur të paprekur Shqiptare të mbytur në ndërtime hotelesh gjysmë të përfunduara dhe bare plazhi të privatizuara. Sigurisht që ka para për të fituar, megjithëse korrupsioni dhe pastrimi i parave mbeten të përhapura dhe kostoja e jetesës është gjithnjë e më e madhe. Kjo situatë i lë shumicën e vendasve të varur nga një kombinim i remitancave nga të afërmit jashtë vendit dhe sezonit turistik të verës. Për Xhahon, “gjatë dhjetë viteve të fundit, Shqipëria ndryshoi plotësisht – por ndryshoi më shumë në aspektin e betonit sesa në një mënyrë pozitive”.
Disa vendas padyshim që do të përfitojnë nga investimi i Kushnerit. Kapiteni i anijes dhe guideri turistik Arbër, i cili thotë se ka shoqëruar delegatët nga organizata e investimeve të Kushnerit në Sazan, përsërit të njëjtin pohim, por në një dritë pozitive. “Krahasuar me dhjetë vjet më parë, vendi ynë është tashmë i panjohur”, thotë ai, duke pirë një kafe jashtë një manastiri ishullor brenda zonës së propozuar të zhvillimit. “Tani Rama po e çon atë në një nivel tjetër… Kjo zonë ishte bosh, kështu që investimi i tij i mirë po vjen këtu.”
Fshatrat kënetore brenda Deltës së Vjosës, ku zogjtë ende vrapojnë në rrugë edhe pse kulla e kontrollit të aeroportit ngrihet sipër, janë një botë krejtësisht e ndryshme nga vizioni i Kushnerit. Xhaho argumenton se qeveria e shënjestroi qëllimisht zonën për zhvillim pavarësisht mbrojtjeve të saj formale, duke ditur se vendasit e varfër dhe të moshuar nuk do të kishin gjasa ta kundërshtonin planin: “Qeveria i neglizhoi këto fshatra për vite me radhë, pa energji elektrike ose ujë; dhe kështu vendasit shitën tokën e tyre për 15 euro për metër katror, ndërsa mendonin se mund të ngrenë parkingje makinash e kështu me radhë. Por tani toka është e mbyllur dhe ata do të duhet të largohen.” Një bari i moshuar në fshatin fqinj gabimisht besoi se do të ishte në gjendje të kulloste kopenë e tij në pistën e aeroportit, por në vend të kësaj po largohet me forcë.
Nga ana e tij, Xhaho thotë se OJQ-ja e tij nuk është kundër zhvillimit dhe pranisë njerëzore brenda deltës në vetvete: “Babai im ishte peshkatar këtu për 35 vjet, derisa u bë një zonë e mbrojtur – ata e mbrojtën vetë nga zjarret dhe nga erozioni i tokës.” Por ai beson se zhvillimet e reja do të jenë vendpushime të izoluara, duke ofruar mundësi të kufizuara punësimi, duke i rritur çmimet në nivele gjithnjë e më të papërballueshme dhe duke shkatërruar në mënyrë të shkurtër burimet natyrore të brishta që janë burimi përfundimtar i të gjithë interesit turistik.
Afiniteti — dhe më tej
Fshatrat e qeta të deltës së Vjosës dhe vendet për të vëzhguar zogj duken një botë larg tmerreve të Rripit të Gazës. Megjithatë, edhe ky zhvillim përshtatet në vizionin e Trump për rajonin strategjik të Mesdheut lindor, nga Vlora përgjatë qindra kilometrave oqean deri në Qytetin e Gazës.
Ishte Kushner i pari që hodhi idenë e pamundur të zhvillimit të “pronës shumë të vlefshme… bregdetare” të një Gaze të pastruar etnikisht, pas deportimit të banorëve të saj të mbijetuar. Affinity Partners, e cila ka marrë miliarda nga sauditët, Katari dhe Abu Dhabi, dhe tashmë po investon masivisht në Bregun Perëndimor të pushtuar, mund ta trajtojë kështu Sazanin si një mundësi të papërfunduar për planet e saj në një Gazë të administruar nga Izraeli pas gjenocidit. Shtypi izraelit madje përshkroi shkurtimisht se dhjetë mijë banorë të Gazës do të zhvendoseshin në Shqipëri.
Ndërsa Rama e mohoi këtë thashethem, ai e ka vendosur vazhdimisht vendin e tij si një aleat të rëndësishëm të Izraelit në botën myslimane përgjithësisht armiqësore, duke hedhur poshtë karakterizimin e regjimit të Hoxhës për Izraelin si “Satani i vogël”, në stilin iranian, ndërsa luan me trashëgiminë krenare të Shqipërisë për mbrojtjen e refugjatëve hebrenj gjatë Holokaustit.
“Shqipëria tradicionalisht ka qenë një mbështetëse e padiskutueshme e politikës së jashtme të SHBA-së në administrata të ndryshme”, thotë Alfred Bushi, një aktivist i Lëvizjes Së Bashku (Lëvizja Së Bashku) të opozitës së krahut të majtë të Shqipërisë, duke e cilësuar refuzimin e qeverisë për të votuar për një armëpushim në Gaza në OKB si një “njollë turpi për vendin”. Si falënderim për këtë mbështetje të palëkundur, Rama kohët e fundit mori çmimin më të lartë civil të Izraelit. Ndërkohë edhe Rabini kryesor i Shqipërisë, Yoel Kaplan, është një oficer i IDF-së i cili është parë duke udhëhequr trupat në lutje, duke festuar shkatërrimin e Gazës.
Aty ku portet e tjera kanë refuzuar të përballojnë pajisje ushtarake izraelite, bregdeti shqiptar ka mbetur i hapur për biznes . Ky vend i vogël është furnizuesi i katërt më i madh në botë i naftës thelbësore për Izraelin. Të dy vendet kanë thelluar lidhjet e eksportit të sigurisë kibernetike dhe mbrojtjes. Projekte si investimi i ambasadës izraelite në një çerdhe lokale, ose Java e Kulturës Izraelite në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë, shërbejnë më tej për të zbardhur gjenocidin izraelit në Gaza. Fluturimet e reja direkte midis Tiranës dhe Tel Avivit, plus dy muze të rinj që festojnë trashëgiminë hebraike të Shqipërisë, parashikohet të rrisin më tej lidhjet turistike midis dy vendeve. “Kur Izraeli është i përfshirë në një çerdhe, në një spital, në projekte mbrojtjeje dhe inteligjence artificiale, atëherë kjo më shqetëson thellësisht, si një shqiptare”, thotë aktivistja lokale Fioralba Duma, e cila ka bërë fushatë kundër ndikimit izraelit në Shqipëri. “Është një politikë e rrezikshme që ngrihet.”
Kompleksi i Kultit dhe Mikroshteti Pro-Izrael
Një aspekt veçanërisht mbresëlënës i këtij bashkëpunimi është oferta e Ramës për territorin shqiptar për të shërbyer si një pikënisje perëndimore kundër Iranit. Gjatë dekadës së fundit, Shqipëria ka pritur disa mijëra anëtarë të Organizatës Popullore Muxhahedine të Iranit (MEK), një fraksion opozitar i cili ka kaluar dekada në mërgim, duke u bërë gjithnjë e më i pafuqishëm, paranojak dhe i izoluar nga realitetet e Iranit bashkëkohor. Nga viti 2013 deri në vitin 2016, Shtetet e Bashkuara transferuan anëtarët e MEK nga një kompleks i mbyllur në Irak në një tjetër në bregdetin shqiptar, ku ata vizitohen herë pas here nga figura të larta të sigurisë dhe politike të SHBA-së, përfshirë ata rreth administratës Trump, të cilët vazhdojnë ta përgatisin grupin për veprime ushtarake në Iran. (Në vitin 2022, Shqipëria dëboi të gjithë ambasadën iraniane pasi kjo e fundit dyshohet se nisi sulme të shumta kibernetike kundër vendit ballkanik.)
I pakënaqur me këtë gjest të jashtëzakonshëm vullneti të mirë, në vitin 2024 Rama e tejkaloi veten duke premtuar të krijonte një mikroshtet mysliman të pavarur dhe pro-izraelit. Urdhri i lashtë fetar mysliman bektashi mbështetet në traditat sunite dhe shiite, ka miliona ndjekës të përqendruar në Turqi dhe selinë e ka në Shqipëri. Të bindur nga Shtetet e Bashkuara, udhëheqësit bektashinj janë larguar nga një marrëdhënie e mëparshme me Teheranin dhe janë afruar gjithnjë e më shumë me sferën e ndikimit izraelit. Vizita të ndërsjella, shkëmbime çmimesh, deklarata bektashiane në mbështetje të Izraelit dhe biseda për projekte të përbashkëta ekonomike pasuan, të gjitha, duke kulmuar kur grupi mysliman priti ngrohtësisht Presidentin izraelit Isaac Herzog si mysafirin e tyre në kulmin e gjenocidit.
Si shpërblim, Rama shpalli në mënyrë të njëanshme krijimin e pamundur të asaj që do të ishte shteti më i vogël në botë, i modeluar sipas Qytetit të Vatikanit dhe i vendosur fizikisht në selinë e bektashinjve në Tiranë. “Krijimi i shtetit është shumë problematik në të drejtën ndërkombëtare”, thotë aktivisti Duma. “Vetëm imagjinoni – ushtarët izraelitë të kërkuar për krime gjenocidi mund të udhëtojnë atje dhe të jenë të sigurt nga ekstradimi”. Cilado qoftë rezultati përfundimtar, Tel Avivi do të vazhdojë të përfitojë, pasi udhëheqësit bektashinj refuzojnë me kokëfortësi të dënojnë gjenocidin në Gaza dhe bëjnë paraqitje të vazhdueshme përkrah Kaplanit, rabinit shqiptar dhe mbështetësit të IDF-së.
Sovranitet në shitje
Qoftë shteti bektashian, kompleksi MEK apo ishulli i Sazanit, sovraniteti dhe territori shqiptar janë në garë për tu shitur. Rama kohët e fundit arriti fitoren e tij të katërt radhazi zgjedhore, duke hedhur poshtë akuzat e opozitës për keqmenaxhim zgjedhor, bazuar në premtimet e mëdha për anëtarësim në Bashkimin Evropian deri në vitin 2030 dhe integrim të mëtejshëm me Perëndimin.
Në praktikë, kjo do të thotë nxitja e marrëdhënieve të ngrohta me Trumpin dhe Netanyahun, por edhe me figura të tjera, përfshirë italianen Giorgia Meloni, e cila sapo ka ndërmjetësuar një marrëveshje të diskutueshme prej 653 milionë dollarësh për të ngritur qendra paraburgimi për emigrantët në tokën shqiptare. Marrëveshje të ngjashme janë duke u zhvilluar në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor. Vlen të përmendet se Affinity Partners i Kushnerit është njëkohësisht i angazhuar në një projekt jo më pak të diskutueshëm për të shndërruar një vend në qendër të Beogradit, i cili aktualisht përfshin një monument për viktimat e fushatës së bombardimeve të NATO-s kundër Jugosllavisë, në një tjetër zhvillim luksoz prej 500 milionë dollarësh.
Në të gjithë Ballkanin, “integrimi” perëndimor që ofrohet përbën një rrjetë interesash biznesi që lidh udhëheqësit e fortë rajonalë me udhëheqësit globalë të populizmit të djathtë, ndërsa ata përfitojnë nga mundësitë e investimeve pa taksa ose blejnë ndikim gjeopolitik me çmim të lirë. Për Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë evropiane, “ajo që ka më shumë rëndësi sesa ekzistenca e një shteti demokratik të qeverisur nga sundimi i ligjit është një qeveri e nënshtruar [shqiptare] e gatshme t’u shërbejë interesave të tyre politike dhe ekonomike”, thotë Bushi.
Kur presidenti izraelit Herzog i dha Ramës çmimin më të lartë civil të Izraelit, ai pretendoi se mbështetja e palëkundur e Ramës përmblidhte vlerën e “besës” për shqiptarët, një kod nderi që thekson besnikërinë dhe mikpritjen ndaj të huajve. Askush nuk kurseu asnjë mendim për palestinezët që po dëboheshin nga shtëpitë e tyre në atë moment.
/ Burimi: Jacobin.com
