Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (AKSHI), ka administruar miliarda lekë për projekte që lidhen me promovimin dhe reklamimin e platformës e-Albania, fushata ndërgjegjësuese për përdorimin e shërbimeve online, si dhe fushata mediatike në TV, rrjete sociale e ambiente publike. Gazeta “Sot” ka raportuar në artikujt e fundit se këto fonde publike janë shpërndarë shpesh nëpërmjet procedurave të kufizuara ose negocimeve pa shpallje, ku konkurrenca ka qenë minimale ose thjesht e simuluar. Për shembull, në tenderin kryesor për reklamimin e e-Albania morën pjesë vetëm tre kompani të ftuara, prej të cilave dy rezultuan të lidhura me njëra-tjetrën, një situatë që tregon mungesë gare reale.
Roli i Theodhori Çamit
Nëse analizojmë me detaje tenderat zbulohet një rrjet kompanish të lidhura mes tyre, që dominojnë tenderat e reklamimit publik duke krijuar fasadën e konkurrencës. Ky rrjet kontrollohet në prapaskenë nga të njëjtat interesa dhe persona të afërt me pushtetin. Dy figura kyçe në këtë skemë janë: Theodhori Çami (pronari i Euro News Albania) biznesmen i njohur në fushën e marrëdhënieve publike dhe reklamave. Çami ka qenë themeluesi dhe pronari i vetëm i agjencisë publicitare “Le Spot Group” deri në vitin 2012. Pas këtij viti ai shiti kuotat te bashkëpunëtorë të afërt, por vazhdoi të ushtronte ndikim duke shërbyer si administrator dhe anëtar bordi deri më 2018. Emra të besuar të emëruar prej tij kanë marrë drejtimin e kompanive pasuese – p.sh., Mirza Alibegaj u vu administratore në një nga kompanitë pasi u largua vetë Çami.
Theodhori Çami rezulton i përfshirë edhe në grupin mediatik Inter Media Group, ku mban 33% të aksioneve, dhe ka luajtur rol kyç në sjelljen e francezes së Euronews Albania. Inter Media Group operon median IN TV dhe Euronews Albania (nëpërmjet ortakëve të afërt), ndërsa vetë Le Spot Group dhe kompanitë e tjera të Çamit ndajnë të njëjtën seli, duke dëshmuar lidhjet e ngushta mes tyre. Dyshohet se Çami ka krijuar një strukturë të fragmentuar kompanish nën kontrollin e tij, ku formalisht pronarët ndryshojnë por në realitet veprojnë si një entitet i vetëm, duke simuluar konkurrencën në tendera publikë. Mirza Alibegaj: Ajo është një nga administratoret e besuara në këtë rrjet kompanish. Aktualisht Alibegaj është administratore e firmës “Spot Communications”, e cila në vitin 2022 u shpall fituese e tenderit të madh 1.7 miliardë lekë (rreth 1.6 milion euro) për reklamimin e portalit e-Albania. Më herët, në vitin 2013, Mirza Alibegaj ka qenë administratore e kompanisë “1Up” sh.p.k., një tjetër agjenci marketingu që mori pjesë po ashtu në tenderin e AKSHI-t.
Sipas të dhënave zyrtare të Qendrës Kombëtare të Biznesit, Alibegaj u emërua në krye të “1Up” pasi u largua nga ajo detyrë Theodhoro Çami, dhe ndërkohë vetë kompania “Le Spot Group” (themeluar nga Çami) ka qenë ortake fillimisht me “1Up” e më pas me “Spot Communications”. Këto fakte tregojnë se kompanitë konkurruese janë të lidhura dhe se Alibegaj ka lëvizur midis tyre për të mbajtur kontrollin në duar të njëjta. Emri i saj është përmendur edhe në akuza penale: në vitin 2023, SPAK(Prokuroria e Posaçme Antikorrupsion) regjistroi procedim penal ndaj Mirza Alibegaj për shpërdorim fondesh dhe konflikt interesi, së bashku me zyrtarë të AKSHI-t. Kallëzimi penal, iniciuar pas një investigimi të Tv Ora News, e rendit Alibegajn si person kyç në skemën ku fondet publike dyshohet se janë keqpërdorur në bashkëpunim me drejtues të institucionit publik.
Tenderat e dyshimtë: Vlera, procedurat dhe përfituesit
Të dhënat e deritanishme hedhin dritë mbi tendera publike të dyshimtë ku fitojnë vazhdimisht kompani të lidhura me njëra-tjetrën. Disa karakteristika të përbashkëta të këtyre tenderave janë: Objekti i ngjashëm i kompanive pjesëmarrëse: Thuajse të gjitha kompanitë që kanë konkurruar (ose simuluar konkurrencën) në këto prokurime kanë profil të njëjtë biznesi, shërbime marketingu, reklamimi, media dhe PR. Për shembull, “Spot Communications”, “1Up”, “Ogilvy” sh.p.k., “Le Spot” etj., operojnë në fushën e reklamave dhe fushatave mediatike. Kjo do të ishte normale nëse do të kishte garë të vërtetë mes tyre, por bëhet problematike kur del në dritë se në prapaskenë ato janë të orkestruara nga i njëjti grup interesi. Lidhje direkte ose indirekte me Theodhoro Çamin: Çdo kompani fituese ose pjesëmarrëse që është identifikuar deri tani rezulton e lidhur me rrjetin e Theodhoro Çamit. Siç u përmend, “Le Spot Group” e themeluar prej tij ka pasur ortakëri me “1Up” dhe “Spot Communications” në periudha të ndryshme. Po ashtu, administratorët dhe pronarët zyrtarë shpesh kanë qenë individë që kalojnë nga njëra kompani te tjetra (p.sh. rasti Alibegaj). E gjithë “gara” zhvillohet praktikisht brenda një rrethi të mbyllur kompanish të të njëjtit grup, duke siguruar që përfituesi final i fondeve publike të jetë i njëjti.
Mungesë gare reale dhe procedura të mbyllura
Tenderat janë dhënë pa konkurrencë të mirëfilltë. Ose shpallen me kritere të kufizuara (ku ftohen vetëm disa kompani të paracaktuara), ose zhvillohen me pjesëmarrje formale të disa firmave “rivale” që në fakt bashkëpunojnë. Në rastin e AKSHI-t, tenderi 1.7 miliardë lekë u zhvillua me vetëm tre oferta, ku dy prej tyre ishin në konflikt interesi të hapur, pasi ishin të lidhura me njëra-tjetrën dhe me vetë personat vendimmarrës. Këto manovra shkelin parimin e barazisë në tendera dhe ngrenë dyshime serioze për paracaktim të fituesit. Dëshmi të tjera, si p.sh. fakti që kompanitë pjesëmarrëse ndanin të njëjtën adresë fizike gjatë kohës së tenderit, e përforcojnë idenë se konkurrenca ishte e sajuar. Për më tepër, burime hetimore pohojnë se pjesa më e madhe e fondeve të akorduara nuk u përdorën realisht për reklamimin e portalit (pra, destinacioni i parave është i dyshimtë), gjë që e shton dyshimin për korrupsion. Procedurat e ndjekura nga AKSHI kanë munguar në transparencë, pyetjeve të medias rreth verifikimit të lidhjeve mes ofertuesve iu është shmangur përgjigjja nga zyrtarët, ndërsa institucionet përgjegjëse për transparencën kanë heshtur.
Mekanizmi i kontrollit
Skema e funksionimit të këtyre tenderave tregon një mekanizëm të mirëfilltë kontrolli nga prapaskena, ku aktorët kryesorë sigurojnë që pavarësisht rezultatit formal të garës, fituese del gjithmonë “e njëjta dorë”. Disa elemente kryesore të këtij mekanizmi janë: Koordinim i burimeve mes kompanive “rivale”: Dyshohet se kompanitë e përfshira shpesh ndajnë stafin teknik, ekspertët dhe burimet krijuese gjatë përgatitjes së ofertave. Dizajni vizual i materialeve promovuese dhe fushatave rezulton i ngjashëm, duke lënë të kuptohet se pas “maskave” të emrave të ndryshëm fshihet e njëjta ekip pune. Madje kompanitë kanë bashkëpunuar në projekte të tjera jashtë tenderave, një shenjë kjo se marrëdhënia e tyre nuk është konkurrencë, por partnership i fshehtë. Për shembull, gjatë tenderit për e-Albania, burime raportuan se ofertat e paraqitura kishin elementë shumë të përbashkët dhe adresoheshin nga e njëjta zyrë, deri në pikën që dy prej kompanive ndodheshin fizikisht në të njëjtën godinë në periferinë e Tiranës.
“Gara” mes kompanive të së njëjtës ombrellë
Në disa raste, kompani të kontrolluara nga i njëjti grup kanë konkurruar formalisht kundër njëra-tjetrës për të krijuar idenë e një gare të vërtetë. Rasti i tenderit të AKSHI-t ku “Spot Communications” dhe “1Up” u paraqitën si ofertues të ndarë është ilustrues, në realitet, të dyja kishin lidhje pronësie dhe drejtimi me Theodhoro Çamin dhe bashkëpunëtorët e tij. Kësisoj, cilado qoftë oferta fituese, fondet përfundonin tek i njëjti përfitues. Ky simulim i konkurrencës shfrytëzon boshllëqet në rregullat e prokurimit, duke prezantuar disa oferta vetëm sa për të plotësuar kriteret formale, ndërsa në prapavijë marrëveshja është mbyllur paraprakisht.
Mungesa e transparencës dhe llogaridhënies
AKSHI ka aplikuar procedura të mbyllura, ku ftohen vetëm kompani të përzgjedhura pa një njoftim të gjerë publik. Edhe pas përfundimit të tenderëve, transparenca ka qenë minimale, p.sh., drejtuesja e AKSHI-t, Mirlinda Karçanaj, refuzoi t’u përgjigjej pyetjeve nëse kompanitë pjesëmarrëse kishin lidhje mes tyre. Madje edhe Komisioneri për të Drejtën e Informimit, institucioni që supozohet të garantojë transparencën, në këtë rast u tërhoq nga detyra, duke mos e zbardhur informacionin e kërkuar nga media mbi shpenzimet e kryera. Kjo mbyllje e institucioneve ka krijuar një terr informativ që e ka bërë më të lehtë realizimin e skemës, pasi publiku dhe konkurrentët potencialë mbeten të painformuar. Në praktikë, tendera të tillë funksionojnë si të ishin private, ku një institucion publik ndan fonde mes një rrethi klientelist, pa garë të hapur e pa llogaridhënie.