Udhëtimi në kohë na ka magjepsur për shekuj me radhë, me shembuj të hershëm në letërsi si A Christmas Carol (1843), El Anacronópete (1887) dhe The Time Machine (1895). Por a mund të ndodhë vërtet udhëtimi në kohë, apo është thjesht fantashkencë?
Shkenca e udhëtimit në kohë
Në njëfarë kuptimi, të gjithë jemi udhëtarë në kohë, duke lëvizur vazhdimisht përpara me një sekondë për sekondë. Por ajo që zakonisht imagjinojmë është diçka shumë më dramatike: të kalërojmë dinozaurë në të shkuarën ose të eksplorojmë të ardhmen e largët.
Teoria e relativitetit na tregon se hapësira dhe koha nuk janë të pandryshueshme. Dr. Ana Alonso-Serrano dhe të tjerë shpjegojnë se si hapësirë-koha mund të përkulet, madje edhe të krijojë lakime. Këto lakime, në teori, mund ta bëjnë të mundur udhëtimin në kohë. Por ta kthesh teorinë në realitet është sfida.
Zgjerimi i kohës
Ne tashmë e dimë që koha nuk kalon me të njëjtin ritëm për të gjithë. Zgjerimi i kohës, një pjesë kyçe e relativitetit të Ajnshtajnit, tregon se shpejtësia dhe graviteti mund të ndryshojnë mënyrën se si rrjedh koha. Sa më shpejt të lëvizësh ose sa më afër të jesh me një gravitet të fortë, aq më ngadalë kalon koha për ty në krahasim me të tjerët.
Një shembull real është ai i astronautëve binjakë Scott dhe Mark Kelly. Scott kaloi një vit në orbitë dhe kur u kthye, ishte pesë milisekonda më i ri se vëllai i tij në Tokë, për shkak të efekteve të zgjerimit të kohës. Orët atomike të dërguara me avionë ose të vendosura në orbitë gjithashtu ecin me ritme paksa të ndryshme në krahasim me ato në Tokë.
Edhe satelitët e GPS-së kërkojnë rregullime të përhershme të orëve. Ata fitojnë rreth 38 mikrosekonda në ditë për shkak të shpejtësisë dhe pozicionit të tyre. Pa këto korrigjime, të dhënat e GPS-së do të ishin tepër të pasakta.
Nëse do të mund të udhëtonim me shpejtësi pranë asaj të dritës, koha do të kalonte shumë më ngadalë për udhëtarin. Një udhëtim 100-vjeçar në Tokë mund të ndihej si vetëm disa vite për dikë në anijen kozmike.
Problemi me shpejtësinë
Megjithatë, udhëtimi me atë shpejtësi është një problem i madh. Sa më shumë të përshpejtosh, aq më shumë rritet masa jote dhe aq më shumë energji kërkohet. Në shpejtësinë e dritës, do të duhej energji e pafundme, e pamundur për gjithçka që ka masë. Edhe për të arritur vetëm 1% të shpejtësisë së dritës, do të duheshin 200 trilionë xhaulë për të lëvizur vetëm 50 kg, e barabartë me përdorimin ditor të energjisë nga dy milionë amerikanë.
Pra, udhëtimi me shpejtësi të lartë në të ardhmen është teorikisht i mundur, por praktikisht i papërballueshëm për tani. Edhe nëse do të mund ta bëje, do të ishte një udhëtim vetëm në një drejtim, nuk do të mund të ktheheshe pas.
Udhëtimi në të shkuarën
Të udhëtosh pas në kohë është shumë më e ndërlikuar. Disa teori sugjerojnë se mund të jetë e mundur nëse do të mund të udhëtoje më shpejt se drita, por kjo bie ndesh me fizikën aktuale. Gjithashtu krijon paradokse si Paradoksi i Gjyshit, çfarë ndodh nëse parandalon ekzistencën tënde?
Stephen Hawking sugjeroi se nëse ndonjëherë do të bëhej i mundur udhëtimi në të shkuarën, nuk do të mund të shkoje përpara momentit kur është ndërtuar makina e kohës. Të tjerë besojnë se koha do të “korrigjonte vetveten” për të shmangur paradokset, duke ruajtur qëndrueshmërinë.
Graviteti dhe vrimat e zeza
Koha nuk ngadalësohet vetëm për shkak të shpejtësisë, ajo ngadalësohet edhe në praninë e një graviteti të fortë. Pranë një vrime të zezë, koha pothuajse ndalon. Në teori, mund të orbitosh rreth një vrime të zezë dhe të përjetosh minuta, ndërsa vite kalojnë jashtë. Kjo ide dramatizohet në filmin Interstellar, megjithëse realizimi në botën reale është i dyshimtë.
Vrimat e krimbave dhe fijet kozmike
Vrimat e krimbave, ose Urat Einstein-Rosen, janë shkurtore teorike përmes hapësirë-kohës. Nëse një skaj i saj përjeton kohë më ngadalë se tjetri, mund të përdoret për të udhëtuar pas në kohë. Por kurrë nuk kemi vëzhguar një vrimë krimbi, dhe të lundrosh përmes njërës, veçanërisht afër një vrime të zezë, është përtej aftësive tona aktuale.
Një tjetër mundësi teorike përfshin fijet kozmike, defekte njëdimensionale masive të formuara gjatë lindjes së universit. Këto mund të krijojnë lakime në kohë, duke lejuar udhëtim në të shkuarën. Nëse dy fije të tilla kalojnë pranë njëra-tjetrës, mund të hapin një rrugë për në të shkuarën.
Megjithatë, fijet kozmike do të ishin tepër të rrezikshme, jashtëzakonisht të dendura dhe energjike. Udhëtimi përgjatë tyre do të ishte si të fluturoje pranë një lazeri që pret gjithçka në rrugën e vet.
Pra, a është e mundur?
Po, udhëtimi në të ardhmen është tashmë i provuar, ndonëse në sasi të vogla. Sistemet GPS, astronautët dhe orët atomike tregojnë që koha sillet ndryshe nën kushte të caktuara.
Por të vizitosh të shkuarën mbetet ende teorike. Teknologjia, energjia dhe kuptimi i nevojshëm i fizikës janë ende shumë larg. Vrimat e krimbave, vrimat e zeza dhe fijet kozmike ofrojnë ide magjepsëse, por ende asnjë aplikim praktik.
Pra, edhe pse mund të mos hipim ndonjëherë mbi dinozaurë ose të kthehemi nga e ardhmja për darkë, udhëtimi drejt kuptimit të kohës ka nisur tashmë, dhe në mënyra të vogla, jemi tashmë udhëtarë në kohë. / Top Tenz – Syri.net








