Tag: kohës

Kthimi i kohës prapa për dimër është shumë më pak shqetësues sesa ndryshimi i orës në pranverë, i cili është lidhur me rritje të sulmeve në zemër dhe aksidenteve rrugore. Çdo vit, ndërsa orët kthehen prapa në tetor, miliona njerëz pwrfitojnw një “orë shtesë” gjumë. 

Por sa ndikon realisht ky ndryshim i vogël në trupat tanë, gjumin dhe humorin tonë? 

Sipas ekspertëve, tranzicioni i vjeshtës është shumë më i butë se ndryshimi i pranverës, por nuk është krejtësisht i padëmshëm. Ky ndryshim prish në mënyrë delikate ritmin tonë cirkadian, orën e brendshme 24-orëshe që rregullon gjumin, vigjilencën, prodhimin e hormoneve dhe humorin. 

Kuptimi i ritmeve cirkadiane 

Efektet e ndërrimit të orës janë të rrënjosura në ritmet tona cirkadiane, ora e brendshme 24-orëshe e trupit që rregullon gjumin, vigjilencën, prodhimin e hormoneve dhe humorin. 

“Ekziston një orë cirkadiane në çdo qelizë të trupit, por ekziston edhe një orë kryesore: një grup neuronesh në tru që ndjek automatikisht dritën, agimin, muzgun dhe errësirën nëpërmjet sinjaleve nga sytë”, tha për Euronews Health Timo Partonen, profesor i asociuar i psikiatrisë në Universitetin e Helsinkit. 

“Mënyra se si funksionon kjo orë ndikon në mënyrën se si flemë dhe sa mirë ose keq është humori ynë. Kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme”, shtoi ai. 

Çfarë është Ora e Verës? 

Ora Verore (DST) është praktika e zhvendosjes së orëve përpara me një orë në pranverë dhe prapa në vjeshtë për të zgjatur orën e mbrëmjes. Pjesa më e madhe e Evropës, Amerikës së Veriut, pjesë të Afrikës dhe Azisë ndjekin këtë sistem. Këtë vit, orët do të kthehen prapa të dielën, më 26 tetor. 

Ndërsa shumë njerëz e mirëpresin kwtw, ndryshimi ndikon në kohën tonë të brendshme dhe disa njerëz e ndiejnë atë më shumë se të tjerët. 

“Në përgjithësi, pavarësisht ankesave për mbrëmjet që errësohen, ajo e vjeshtës zakonisht perceptohet si më pak e dhimbshme”, tha për Euronews Health profesor Malcolm von Schantz, një kronobiolog në Universitetin Northumbria. 

“Ata që nuk e pëlqejnë ndërrimin e vjeshtës ankohen kryesisht se errësohet papritur kur largohen nga puna. Por ka dy pika për këtë. Së pari, kjo thjesht pasqyron se ku jetojmë: në atë kohë të vitit, nuk ka orë të mjaftueshme dite për të mbajtur mëngjeset dhe mbrëmjet të ndritshme. Kjo nuk është rezultat i ndërrimit të orës, thjesht gjeografisë.” 

“Së dyti, dhe më pak intuitivisht, është se biologjikisht dhe fiziologjikisht, drita në mëngjes është shumë më e rëndësishme për ne”, tha ai. 

Partonen u pajtua, duke thënë se “ndryshimi i orës në vjeshtë është më i lehtë për t’u përshtatur sepse na jep një orë shtesë në ditën tonë. Është më e lehtë për orën kryesore cirkadiane të përshtatet me këtë orar të ri”. 

Megjithatë, ai paralajmëroi se fillimisht, gjumi mund të mos ndihet aq freskues sa gjatë muajve të verës. 

“Ekziston gjithashtu rreziku që njerëzit të mos e përdorin orën shtesë për gjumë, por të qëndrojnë zgjuar më vonë dhe vazhdojnë të krijojnë borxh gjumi. Ndryshimi mund të jetë një mundësi për të kompensuar pushimin, por shumica e njerëzve nuk e përdorin atë në këtë mënyrë”, tha ai. 

Si mund të ndikojë ndryshimi i kohës në trupin tonë 

Ndryshimi i orës së pranverës, i cili vjedh një orë gjumë është lidhur me rritje afatshkurtër të aksidenteve rrugore, humbjes së gjumit dhe sulmeve në zemër (një studim i cituar nga Fondacioni Amerikan i Zemrës zbuloi se kishte një rritje prej 24% të sulmeve në zemër ditën pas kalimit në orën verore). 

Por ndryshimi i tetorit mund të ketë efekte më delikate. 

Një studim i vitit 2025 nga Universiteti Liverpool John Moores dhe Universiteti i Oksfordit zbuloi se gratë kishin më shumë gjasa sesa burrat të raportonin shqetësim, konfuzion dhe stres të shtuar në ditët pas ndërrimit të orës. Ndërprerjet në rutinën e fëmijëve, të tilla si oraret e vona të gjumit dhe vështirësia për t’u zgjuar, gjithashtu kontribuan në stres brenda familjeve. 

Studimet më të gjera shëndetësore sugjerojnë se ndryshimet e shpeshta të orës mund të mbartin rreziqe më serioze dhe afatgjata. 

Një analizë e kohëve të fundit nga shkencëtarët e Stanford Medicine zbuloi se ndërrimet e orës dy herë në vit mund të çojnë në shkallë më të lartë të goditjes në tru dhe obezitetit. Studimi krahasoi tre politika; kohën standarde të përhershme, kohën e kursimit të verës të përhershme dhe ndërrimin aktual dy herë në vit  dhe arriti në përfundimin se ndryshimet sezonale të kohës janë opsioni më i keq. 

Duke modeluar ekspozimin ndaj dritës, shtrirjen cirkadiane dhe rezultatet shëndetësore në të gjithë Shtetet e Bashkuara, studiuesit vlerësuan se miratimi i kohës standarde të përhershme mund të parandalonte rreth 300,000 goditje në tru në vit dhe të zvogëlonte obezitetin tek 2.6 milionë njerëz. Sipas hulumtimit, ora e përhershme e kursimit të kohës do të arrinte rreth dy të tretat e këtij përfitimi. 

Si të ruani një model të rregullt gjumi 

Mbajtja e një modeli të qëndrueshëm gjumi është një nga aspektet më të rëndësishme dhe shpesh të anashkaluara të shëndetit tonë afatgjatë. 

“E dimë që është e rëndësishme dhe gjithashtu e dimë që trupat tanë mund të përballojnë disa parregullsi. Por nga të dhënat epidemiologjike, e dimë se për shëndetin afatgjatë është më mirë të minimizohen luhatjet”, shpjegoi Schantz. 

Ai e përshkroi zakonin modern të rikuperimit të gjumit gjatë fundjavave i njohur si “jet lag social” si biologjikisht shkatërrues. 

“Shumë prej nesh zgjohen herët gjatë javës dhe pastaj flenë më gjatë në fundjavë, duke e ndryshuar në thelb agjendën tonë sikur të udhëtonim në një zonë tjetër kohore të premten dhe të ktheheshim të hënën. Ky model ka të njëjtat efekte negative afatgjata si ekspozimi i shpeshtë ndaj jet lag”, tha ai. 

Një studim i botuar në Journal of Epidemiology & Community Health zbuloi se individët me cikle të çrregullta gjumi-zgjim kishin një rrezik 26% më të lartë për të përjetuar ngjarje të mëdha kardiovaskulare, si atakë në zemër dhe goditje në tru, edhe nëse flinin 7-9 orë gjumë të rekomanduara çdo natë. 

A duhet ta rimendojmë orën verore? 

Shumë shkencëtarë dhe organizata të gjumit, përfshirë Shoqërinë Britanike të Gjumit, e cila bëri një deklaratë zyrtare mbi këtë çështje vitin e kaluar, mbështesin përfundimin e ndryshimeve dyvjeçare të orës në favor të kohës standarde të përhershme. 

Bashkimi Evropian propozoi ndërprerjen e ndryshimeve sezonale të orës në vitin 2018, dhe ndërsa Parlamenti Evropian e mbështeti atë në parim, shtetet anëtare nuk mundën të binin dakord nëse do të miratonin një kohë standarde të përhershme apo orën verore. 

Për momentin, ora vazhdon të ecë para dhe mbrapa çdo vit. 

Ekspertët pajtohen se përdorimi i orës shtesë për pushim të vërtetë, në vend që të qëndroni zgjuar më vonë, mund të ndihmojë në zbutjen e tranzicionit. 

“Shkoni për të fjetur mjaftueshëm herët”, këshillon Dr. Partonen. 

“Nëse ndërrimi i orës ndodh natën midis të shtunës dhe të dielës, shkoni në shtrat në orarin tuaj të zakonshëm ose pak më herët të shtunën. Në këtë mënyrë, mund ta shfrytëzoni orën shtesë për gjumë dhe të zvogëloni çdo mungesë gjumi.”