Mes bujës që shoqëroi vizitën e Donald Trump në Lindjen e Mesme dhe armëpushimin mes Izraelit dhe Hamasit, një pjesë e rëndësishme e prezantimit të presidentit amerikan si ndërmjetës paqeje kaloi thuajse pa vëmendje.
Në një skenë të pazakontë, në parlamentin izraelit (Knesset), Trump i zgjati degën e ullirit një armiku të papritur: Iranit, kundërshtarit të përhershëm të shtetit hebre.
“Do të ishte fantastike të arrinim një marrëveshje paqeje me ta. A nuk do të ishte bukur?” tha ai. “Mendoj se ata duan.”
Çmimi për t’i dhënë fund gati gjysmë shekulli armiqësie mes Uashingtonit dhe Teheranit, që daton nga pushtimi i ambasadës amerikane pas revolucionit iranian në vitin 1979, do të ishte që regjimi teokratik të ndalonte financimin e grupeve militante si Hamasi dhe Hezbollahu dhe “më në fund të njohë të drejtën e Izraelit për ekzistencë”, siç tha Trump.
Kjo deklaratë nuk u prit mirë në Jerusalem, ku politikanët janë të kushtëzuar nga dekada armiqësie dhe e shohin regjimin islamik iranian si kërcënim ekzistencial. Por reagimi në Teheran, 1 mijë e 600 kilometra larg, ishte edhe më i ftohtë.
Pas refuzimit të ftesës së pazakontë të Trump për të marrë pjesë në një takim në Sharm El-Sheikh të Egjiptit, organizuar për të festuar fundin e luftës në Gaza dhe për të shpallur një epokë të re paqeje në rajon, zyrtarët iranianë mbajtën një qëndrim të ashpër dhe të njohur.
Ata nuk ishin të gatshëm të falnin bombardimet amerikane të qershorit mbi objektet bërthamore në Fordow, Isfahan dhe Nantanz, as vrasjen e gjeneralit Qasem Soleimani në janar 2020 gjatë presidencës së parë të Trump.
“Edhe pse mbështesim angazhimin diplomatik, as Presidenti Masoud Pezeshkian dhe as unë nuk mund të angazhohemi me homologë që kanë sulmuar popullin iranian dhe vazhdojnë të na kërcënojnë e sanksionojnë,” shkroi ministri i jashtëm iranian, Abbas Aragchi, në rrjetet sociale, duke shpjeguar refuzimin e ftesës për takimin në Sharm El-Sheikh.
Si rrjedhojë, nisma diplomatike e Trumpit ka pak gjasa të japë fryte së shpejti. Madje, me dyshimet në Teheran që janë më të larta se zakonisht, sidomos pas një sulmi izraelit që ndodhi pikërisht kur negociatorët iranianë po përgatiteshin për raundin e gjashtë të bisedimeve për programin bërthamor, një përshkallëzim ushtarak duket më i mundshëm.
“Dikush mund të shohë optimizëm në dëshirën e Trump për diplomaci dhe dialog. Por kemi qenë në këtë rrugë më parë, dhe përfundoi me luftën e qershorit,” tha Nader Hashemi, profesor i politikës së Lindjes së Mesme në Universitetin Georgetown.
“Deklaratat e Trump në Knesset nuk janë të reja, por jemi në një moment tjetër. Nga perspektiva iraniane, përfundimi logjik i luftës së verës dhe bombardimeve amerikane është: nuk mund t’u besosh SHBA-ve. Nuk mund të besosh Trump-in. Ai është krejtësisht i paparashikueshëm. Rruga e vetme e sigurt për Iranin është forcimi i kapaciteteve ushtarake, mbrojtja ajrore, raketat… dhe të gjejë mënyrën për të siguruar armë bërthamore pa u sulmuar sërish.”
Sipas Hashemi-t, cikli i sulmeve të mëparshme kur “Izraeli sulmon, Irani hakmerret, SHBA-të ndërhyjnë”, ka gjasa të përsëritet gjatë presidencës së Trump-it, ndoshta më shpejt se sa pritet.
Pengesa kryesore për vizionin e Trump për një “trekëndësh paqeje” mes SHBA-ve, Izraelit dhe Iranit është udhëheqësi suprem iranian, Ayatollah Ali Khamenei, 86 vjeç, dhe fraksioni i tij i ashpër në pushtet.
Që kur zëvendësoi Ayatollah Ruhollah Khomein-in në vitin 1989, Khamenei e ka bërë qëllim të jetës së tij kundërshtimin e politikës së jashtme amerikane në Lindjen e Mesme dhe mohimin e legjitimitetit të Izraelit.
Sipas Abbas Milani, drejtor i studimeve iraniane në Universitetin Stanford, shpresat për një ndryshim të madh në politikën iraniane janë të kota për sa kohë Khamenei është gjallë dhe në pushtet.
“Është e realizueshme vetëm nëse kemi një elitë tjetër në pushtet në Iran, sigurisht jo me Khamenei-n në krye dhe klikën e tij që kontrollon pjesën më të madhe të regjimit,” tha Milani. “Mendoj se shanset për një marrëveshje janë zero.”
Ai e krahasoi ftesën e Trump për pjesëmarrje në Sharm El-Sheikh me “ftesën për zjarrvënësin që të festojë fundin e zjarrit”, duke theksuar se Irani vazhdon të mbështesë Hamasin dhe të kundërshtojë zgjidhjen me dy shtete për konfliktin izraelito-palestinez.
Megjithatë, natyra e pazakontë e ftesës mund të trazojë më tej një regjim që tashmë është i dobësuar nga protestat masive kundër ligjeve të rrepta për hixhabin.
“Kjo ka krijuar debat dhe përçarje brenda regjimit, me disa që publikisht thonë: ‘Duhej të kishim shkuar. Pse të mos flasim me Trump?’” tha Milani.
“Krijimi i këtyre ndarjeve brenda një klase sunduese që dikur ishte thuajse monolitike (e njëtrajtshme), të paktën në politikën e jashtme, mund të jetë një pasojë e paqëllimshme ose e qëllimshme e kësaj ftese të çuditshme.”
“Gjithnjë e më shumë, njerëzit në Iran po sfidojnë Khamenei-n, ndonjëherë me emër, ndonjëherë me aludime për bashkëpunëtorët e tij të afërt,” shtoi Milani.
“Nëse Trump po vepron instinktivisht, por po përpiqet të ndezë këto tensione dhe tensionet brenda elitës sunduese janë kushti i parë për tranzicion, ndoshta është në rrugën e duhur.”
Ai përfundoi: “Situata në Iran është shumë delikate. Kërkon takt si ai i një neurokirurgu.”
Në mungesë të atyre aftësive të rralla, rezultati më i mundshëm afatshkurtër është përshkallëzimi i tensioneve mes kërkesave të shtuara nga SHBA-të dhe Izraeli dhe kundërpërgjigjes së fortë iraniane, tha Sina Toossi, analist në Qendrën për Politikë Ndërkombëtare.
“Sipas perceptimit dominues në administratën Trump, Irani është i dobësuar dhe mund të marrim më shumë se një marrëveshje bërthamore,” argumentoi ai, citon The Guardian.
“Ata duan të detyrojnë dorëzimin, që do të thotë njohje e Izraelit dhe fundi i rolit të Iranit në rajon. Ka pasur kërkesa që Irani të kufizojë programin e tij të raketave. Nëse ndjekin këtë rrugë, do ta përshkallëzojnë.”
“Irani, nga ana tjetër, do të qëndrojë i palëkundur dhe do të forcojë marrëdhëniet me Kinën, Rusinë dhe vendet fqinje, duke krijuar kosto për SHBA-të. Situata mund të nxehet më tej në të ardhmen e afërt.”
