Në debatet e sotme në parlament që patën në qendër Kosovën, përfaqësues të ndryshëm socialistë i kujtuan Sali Berishës, thyerjen e embargos së naftës që lejoi furnizimin e Serbisë me karburant nga Shqipëria. Por për çfarë bëhet fjalë?
Në fillim të viteve ’90, Kombet e Bashkuara kishin vendosur sanksione ndaj Serbisë, e cila në atë kohë kishte kontrollin edhe mbi Malin e Zi. Sanksionet kishin për qëllim të ndëshkonin serbët për “spastrimin etnik” dhe për refuzimin për të njohur Kroacinë dhe Bosnjën. Ndalimi i importit të karburantëve ishte një masë e rëndësishme për shkak të përdorimit ushtarak të tij.
Por ndihma për Serbinë erdhi pikërisht andej nga nuk pritej, Shqipëria. Liqeni i Shkodrës dhe lumi Buna, në kufirin me Malin e Zi, u kthyen në autostradën e kontrabandës së naftës, e kontrolluar direkt nga strukturat shtetërore të kohës. Tonelata të tëra nafte që mbërrinin në Shqipëri nga Italia e Greqia, përfundonin drejt Veriut të vendit. Fuçi të panumërta nafte lidheshin pas varkave me motor për të kaluar në anën tjetër.
Presidenti i kohës Sali Berisha e ka pranuar me gjysëm zëri fenomenin, duke u justifikuar se bëhej fjalë për kontrabandë me gomerë e bidona, por situata e atëhershme alarmoi komunitetin ndërkombëtar deri në nivelet e larta të administratës amerikane siç dëshmonin mediat e huaja.
Ndërsa në kujtimet e tij, pak vite më parë, ish-presidenti i Malit të Zi, Momir Bulatoviç, tregoi se në atë kohë ai kishte patur një marrëveshje fjale me Berishën, për të lejuar lumin e karburanteve drejt vendit të tij.
Shkrimi i plotë i New York Times në vitin 1995
Ndërsa palët ndërluftuese në Bosnjë po përgatiten për ofensivën e tyre të pritshme pranverore, sasi të mëdha karburanti të cilësisë së lartë, që përdoret për tanke dhe avionë luftarakë, po kontrabandohen hapur nëpër liqen këtu drejt Jugosllavisë, në shkelje të embargos së Kombeve të Bashkuara.
Rrjedha e karburantit të avionëve nga ky vend i vogël drejt Jugosllavisë filloi para disa muajsh dhe besohet se është e destinuar për “makinerinë luftarake serbe”, siç e përshkroi një diplomat perëndior. Përveç kësaj, miliona litra benzinë dhe naftë të zakonshme janë transportuar gjatë muajve të fundit nga Shqipëria drejt fqinjit të saj verior.
Shtetet e Bashkuara kanë shprehur në mënyrë të përsëritur shqetësimin e tyre ndaj Qeverisë Shqiptare për këtë tregti, e cila, sipas monitoruesve evropianë të sanksioneve, ka arritur ndonjëherë deri në gati një milion litra në ditë.
Administrata e Klintonit po shqyrton dërgimin e një note zyrtare diplomatike, pasi ky vend në brigjet e Adriatikut është shndërruar në një “autostradë karburanti” drejt fqinjit të tij të izoluar ndërkomëtarisht.
Në një segment prej 20 miljesh rrugë të keqe përgjatë liqenit, ndodhen të paktën 20 pika karburanti, rezervuarët nëntokësorë të të cilave mund të mbajnë rreth 450.000 galona, dhe po ndërtohen pika të tjera.
Kjo ndodh në një rajon jashtëzakonisht të varfër, ku ka më shumë dele sesa makina, ku gjedhët tërheqin qerre druri dhe biçikleta është mjeti më i zakonshëm i transportit.
Edhe pse karburanti po arrin në Serbi edhe përmes rrugëve të tjera, veçanërisht përgjatë Danubit, Shqipëria po furnizon më shumë se të gjitha vendet e tjera të marra së bashku, tha Antonio Napolitano, koordinator i sanksioneve për Bashkimin Evropian dhe OSBE-në, me seli në Bruksel. Diplomati italian e njoftoi Qeverinë Shqiptare dhe diplomatët e huaj për këtë gjatë vizitës së tij në shkurt.
Qeveria Shqiptare mohon që po lejon shkeljen e sanksioneve. Në një intervistë, Presidenti Sali Berisha tha se deklaratat e Ambasadorit Napolitano dhe të Ambasadës Amerikane për nivelin e lartë të karburantit që kalon nga Shqipëria në Jugosllavi ishin “absolutisht të pajustifikuara.”
Ai tha se megjithëse kishte pak kontrabandë, ajo nuk kishte përmasa të mëdha. Sipas tij, qeveria po bën më të mirën për të kontrolluar këtë dukuri, duke pasur parasysh mungesën e burimeve dhe trajnimit të policisë.
Sanksionet e Kombeve të Bashkuara ndalojnë transportimin e çdo malli përveç disa kategorive, si furnizimet mjekësore dhe ushqimore, drejt Serbisë dhe Malit të Zi. Ndërprerja e importeve të karburantit është veçanërisht e rëndësishme për shkak të përdorimit ushtarak të tij, tha Napolitano.
Sanksionet kishin për qëllim të ndëshkonin serbët për “spastrimin etnik” dhe për refuzimin e Jugosllavisë për të njohur Kroacinë dhe Bosnjën.
Karburanti vjen në Shqipëri nga kompani italiane dhe greke dhe hyn në Jugosllavi përmes Malit të Zi. Kufiri midis Shqipërisë dhe Malit të Zi kalon nëpër liqen.
Nuk dihet saktësisht se çfarë ndodh me karburantin më pas. Por diplomatët këtu besojnë se pjesa më e madhe e tij nuk qëndron në Mal të Zi, i cili kufizohet me zonat e kontrolluara nga serbët në Bosnjë, si dhe me Serbinë.
Ekipi ndërkombëtar i monitorimit të sanksioneve në Shqipëri — që përfshin amerikanë nga dogana, si dhe italianë, belgë dhe zviceranë — vlerësohet nga diplomatët perëndimorë për punën e tij. Por ai nuk ka mandat për ta ndaluar tregtinë, vetëm për ta monitoruar dhe raportuar.
Madje edhe kjo punë pengohet nga mungesa e bashkëpunimit të autoriteteve shqiptare, thuhet në një raport të zyrës së Napolitanos.
Presidenti Berisha përmendi disa hapa që qeveria e tij kishte ndërmarrë për të frenuar fluksin e karburantit drejt Jugosllavisë: licencimin e pikave të karburantit dhe ndalimin e tregtisë së produkteve të naftës brenda tre miljeve nga liqeni.
Sipas një ligji të ri, zyrtarët shqiptarë duhet të verifikojnë që çdo ngarkesë është e destinuar për një përdorues legjitim dhe të njoftojnë vendin eksportues përpara se anija të largohet nga porti.
Këto masa funksionuan përkohësisht, por tregtia ka filluar të rritet sërish, sipas monitoruesve të sanksioneve dhe diplomatëve.
Një vizitë në këtë qytet e bën të qartë se masat nuk po zbatohen: të paktën nëntë pika karburanti që duhej të ishin mbyllur për shkak të kufirit tre miljesh, ende shesin karburant; pjesa tjetër ndodhen vetëm disa qindra metra jashtë zonës së ndaluar.
Gjatë dy javëve të para të shkurtit, janë importuar rreth 3.5 milionë galona karburant, përfshirë 1.3 milionë galona karburant avionësh, sipas dokumenteve doganore shqiptare.Në dhjetë ditët e fundit të shkurtit, 100.000 galona në ditë janë transportuar drejt veriut me kamionë, sipas policisë shqiptare, por diplomatët perëndimorë thonë se kjo është një nënvlerësim i madh.
Veriu i Shqipërisë ka vetëm 1.583 automjete të regjistruara, sipas Institutit të Statistikave.
Ky vend, me përmasat e Merilendit, u mbajt i pazhvilluar gjatë katër dekadave të sundimit të ashpër komunist të Enver Hoxhës dhe është vendi më i prapambetur ekonomikisht në Evropë, me dy të tretat e popullsisë që jetojnë nga bujqësia.
Shqipëria ka vetëm 140.000 automjete (përfshirë traktorë, motoçikleta me karrocë dhe automjete pivate), dhe nuk ka asnjë autostradë me katër korsi në të gjithë vendin. Edhe rruga që të çon në aeroportin e vetëm ndërkombëtar kalon mbi një urë me një korsi.
Tregtia e karburantit është një burim i rëndësishëm të ardhurash legale për një vend që po përpiqet të modernizohet. Autoritetet kombëtare mbledhin dogana nga 70% deri në 100% të vlerës së deklaruar të produkteve të naftës.
Në këtë rajon të varfër, qeveria lokale mblodhi 22 milionë dollarë taksa në vitin 1994, pothuajse të gjitha nga tregtia e karburantit, raportoi gazeta shqiptare Zëri i Popullit në shkurt — një rritje nga 8 milionë dollarë në 1993.
Në fillim, tregtia e naftës me Jugosllavinë ishte një aktivitet i vogël familjar, por tani është marrë nën kontroll nga organizata kriminale të strukturuara, thanë diplomatët e huaj.
Kompanitë e naftës dërgojnë karburantin në portet shqiptare të Durrësit dhe Vlorës, ku e marrin në dorë kompani të regjistruara shqiptare. Kamionët pastaj nisen në një udhëtim të gjatë e të vështirë drejt veriut, duke ecur ngadalë në rrugë të dëmtuara. Në Shkodër, karburanti pompohet në rezervuarët e pikave të karburantit, shumica të improvizuara me disa pompa dhe një barakë ku rri një punëtor.
Karburanti pompohet menjëherë në kamionë të tjerë — stacionet punojnë 24 orë në ditë, por janë më aktive natën — dhe dërgohet në brigjet e Liqenit të Shkodrës.
Kontrabandistët janë aq të sigurt sa shpesh veprojnë në mes të ditës. Rreth mesditës, një kamion del nga rruga kryesore dhe shkon në drejtim të liqenit, duke kaluar një postë kufitare ku roje janë ushtarë shqiptarë të armatosur. Kamioni shoqërohet nga dy makina — një Ford dhe një Mercedes — secila me nga katër burra, një pamje e pazakontë në këtë zonë të varfër.
Në bregun e liqenit, më pak se një gjysmë milje nga posta kufitare, karburanti derdhet në fuçi metalike 50-gallonëshe në dy anije të rënda metalike.
Më në veri, sistemi është më efikas: përmes një tubi të gjatë plastike të zezë, karburanti kalon direkt nga kamionët në barka të vogla.
Pas shkarkimit, barka me motor 25 kuaj fuqi niset përtej liqenit, drejt Jugosllavisë. (Shqiptarja.com)
