Ta quash kafenë “turke” thjesht një pije do të thotë ta nënvlerësosh atë, shkruan CNN.
Është një ritual, një bisedë dhe, si paraardhësi i mundshëm i të gjitha kafeve moderne , është një pjesë historike gati 500-vjeçare, e gdhendur nga UNESCO në listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale.
Rrënjët e kafesë shkojnë edhe më larg. Lani Kingston, një profesoreshë e asociuar në Universitetin Shtetëror të Portlandit, thotë se një kokërr e vetme kafeje që daton që nga shekulli i 12-të u gjet në një vend arkeologjik në Emiratet e Bashkuara Arabe. Deri në vitin 1350, enët për përgatitjen e kafesë ishin shfaqur në Turqi , Egjipt dhe Persi, raporton CNN .
Historia e saj nis në shekullin e 15-të në Jemen, ku sufistët e përdornin për të qëndruar zgjuar gjatë netëve të lutjeve, dhe u përhap në Perandorinë Osmane pas vitit 1538, kur Sulltan Sulejmani i Madhërishëm pushtoi Jemenin. Vetëm një vit më vonë, kokrrat e kafesë mbërritën në Stamboll, duke shënuar lindjen e një tradite që do të ndryshonte kulturën e përditshme.
Pija u bë aq popullore saqë transformoi jetën kulturore. Metoda osmane e përgatitjes së kafesë, xhezve-ibrik – e ndarë me Greqinë dhe me rrënjë në Etiopi – u bë shenja dalluese e kafesë tradicionale turke.
Kafenetë ishin të diskutueshme. Studiuesit fetarë dhe udhëheqësit politikë në të gjithë Azinë dhe Evropën i konsideronin ato vende për aktivitete subversive dhe biseda boshe.
Guvernatori i Mekës, Haxhir Beu, e ndaloi kafenë në qytet në vitin 1511 (dekreti zgjati 13 vjet) për shkak të shqetësimeve se ajo mund të çonte në ide radikale.
Sulltanët osmanë i mbyllën vazhdimisht tavernat nga frika të ngjashme. Por ato nuk u zhdukën kurrë plotësisht. Edhe në Anglinë e shekullit të 17-të, Charles II u përpoq t’i mbyllte ato, duke dyshuar se “në këto taverna po zhvilloheshin kryengritje anti-mbretëri dhe biseda tradhtare”, thotë guidi turistik i Londrës Chris McNeill.
Kafeja turke është “më shumë sesa thjesht një pije”, thotë Seden Dogan, një profesoreshë e asociuar e edukimit në Universitetin e Floridës së Jugut dhe me origjinë nga Turqia veriore.
Dogan e quan atë një “urë” përmes së cilës njerëzit ndajnë si hidhërimin ashtu edhe gëzimin.
CNN përshkruan se si të përgatitet kafe e bërë në shtëpi, për lexuesit që pinë vetëm versione moderne, dhe vëren se kafeja e vërtetë “turke” duhet të shërbehet e nxehtë dhe me shkumën e paprekur, me një gotë ujë dhe një copë llokum. Uji pastron qiellzën, ndërsa llokumi balancon hidhërimin e pijes.
Etiketa e kafesë është po aq e rëndësishme. Edhe pse shërbehet në filxhanë, duhet të pihet me qetësi dhe ngadalë, jo me nxitim si një ekspres. Kjo i jep kohë bluarjes së kafesë të qetësohet dhe e mban atë në fund të filxhanit.
Kur filxhani zbrazet, është koha për ritualin e taseografisë, ose leximin nga një filxhan kafeje.
Filxhani kthehet në një pjatë, lihet të ftohet dhe më pas format dhe simbolet që shihen në sedimentin e mbetur “lexohen” për të gjetur kuptim. Ato përgjithësisht shpiken rastësisht, por një peshk zakonisht simbolizon fat të mirë; një zog tregon udhëtim.
Ndërsa parashikimi i fatit në përgjithësi nuk rekomandohet në kulturën islame, leximi nga një filxhan kafeje konsiderohet një “interpretim simbolik dhe i gjallë” dhe “një ritual i përbashkët”, thotë Kylie Holmes, autore e librit “Arti i Lashtë i Taseografisë”.
Tradita shtrihet edhe në rituale të veçanta, si leximi i filxhanit pas pirjes, një akt simbolik dhe argëtues që shndërrohet në rrëfim personal. Madje, gjatë fejesave, nusja e ardhshme i shërben dhëndrit kafe të kripur për të provuar durimin e tij.
Sot, kafeja turke vazhdon të jetë një urë mes brezave dhe një simbol i mikpritjes në Turqi. Ndërsa disa e shohin të nevojshme përshtatjen për ta bërë më tërheqëse për të rinjtë dhe për tregun global, të tjerë këmbëngulin se bukuria e saj qëndron pikërisht tek ruajtja e traditës. Në Stamboll, ajo mund të shijohet në vende ikonike si Hafız Mustafa, Mandabatmaz apo Nuri Toplar, ndërsa leximi i filxhanit mbetet një eksperiencë që të lidh me rrëfime dhe histori të reja, të shkruara në fund të një filxhani kafeje.
