Arkitekti suedez Peter Hallen – pedagog në Akademinë Mbretërore të Stokholmit dhe artitekti që ka dizenjuar Kep Merlin dhe disa godina në Tiranë si edhe Liza Fior – lektore pranë Universitetit të Arteve në Londër, ngrenë shqetesimin se projekti japonez rrezikon të dëmtojë në mënyrë të pakthyheshme peisazhin historik të zonës arkeologjike pasuri botërore e UNESCO-s
LETRA PUBLIKE
Së fundmi Kengo Kuma, projekti i një arkitekti japonez u përzgjodh si fitues i një konkursi arkitektonik në lidhje me qendrën e vizitorëve në zonën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s të Butrintit në Shqipërinë e Jugut.
Ndoshta Kuma, thjesht ndoshta, e ka keqkuptuar se si ne në Perëndim i trajtojmë rrënojat e ndërtesave historike. Për shkak të pikëpamjeve të ndryshme mbi restaurimin dhe ndoshta edhe respektimin e fragmenteve të ndërtesave historike që nuk janë ekzaktësisht dërrmuese për syrin e patrajnuar.
Të qenit një arkitekt suedez që ka punuar mjaft në Shqipëri dhe një fans i madh i Shqipërisë dhe Japonisë më jep frymëzim për të reflektuar mbi këtë projekt japonez për Butrintin.Në vizitën time të parë u dashurova me Butrintin, jo vetëm për arsye historike, por edhe për vendin, peizazhin në të. Një vend ku uji i ëmbël dhe i kripur takohen dhe ka tërhequr njerëzit që nga fillimi i kohërave. Ujë për të pirë dhe ushqim për të ngrënë…
Atje kam përjetuar një koncert të mrekullueshëm të muzikës së shekullit të 16-të nga kori Romeo dhe Zhuliet nga Teatri Dramatik Mbretëror i Ingemar Bergman në Stokholm.Në një kohë tjetër, një prima balerinë ruse rrezikon këmbët dhe shputat e saj të çmuara duke sfiduar shiun së bashku me balerinën e saj nga Bolshoi.
Unë kam blerë ushqime të prodhuara nga fshatrat përreth si dhe artikuj që i kanë bërë nga artizanët e prodhuar në vend. Kam shëtitur dhe eksploruar më këmbë dhe me varka të gjithë zonën.E dua vendin…
Filozofia e Kumës
Mendoj se në teori zgjedhja e Kengo Kumës si arkitekt për një projekt në peizazhin e Butrintit është e shkëlqyer pasi ai njihet për përdorimin e materialeve natyrore për të krijuar hapësira bashkëkohore, lidhjen mes arkitekturës, botës natyrore dhe komuniteteve lokale.
Filozofia arkitekturore e Kuma-s sillet rreth idesë së integrimit të pandërprerë të ndërtesave me mjedisin e tyre, duke theksuar materialet që pasqyrojnë kontekstin dhe kulturën lokale.“Metoda ime është të shmang gjestet heroike, sepse arrin në një pikë ku heroikët vrasin bukurinë e materialit,” thotë ai hapur.
“Ndërtesat e mia janë gjithmonë pjesë e vendit, pjesë e vendndodhjes. Unë dua të bashkoj ndërtesat me mjedisin sa më mirë të mundem. Harmonia është gjithmonë qëllimi i praktikës sime”, thotë Kuma.
Ne e kuptojmë nga mënyra se si ai flet për qëllimet e tij dhe filozofinë e tij arkitekturore se ai është i përsosur për këtë punë!E megjithatë, ajo që ai mendon dhe ajo që thotë nuk përputhet me atë që ka propozuar për Butrintin. Si mund të jetë kjo?Ndërsa meditojmë mbi këtë, do të doja të vendosja në qendër të vëmendjes një projekt tjetër në një kontekst historik, atë të arkitektit Demitris Pikionis në Akropolin në Athinë, Greqi.
Pikionis dhe Akropoli
Në Akropol, Pikionis, iu bashkua një komisioni që mbikëqyr përmirësimet në rrugët përreth vendit arkeologjik në 1951. Ai këmbënguli se një projekt i tillë kërkonte të kuptohej si një “vepër arti”, format e paracaktuara dhe mënyrat mbizotëruese arkitekturore nuk mund të zbatoheshin. Do të kërkohet vëmendje maksimale ndaj detajeve.
Ai u bë përgjegjës për pozicionimin e çdo guri të shtigjeve në një sipërfaqe prej 80,000 m2. Pikionis mblodhi shtigjet nga materialet e gjetura dhe të shpëtuara: shkëmbinj nga vendi i kombinuar me fragmente të lashta, por edhe mbetjet e pallateve neoklasike athinase, që më pas u rrëzuan për t’i hapur rrugë ndërtesave të banimit prej betoni.Vizatimet e Pikionis zbulojnë një ambivalencë të mëtejshme: shumica e projektit nuk përcaktohet në letër, por vetëm evokohet. Nuk është kryesisht vizual, por topografik. Në vend, pjesët u vendosën në diskutim me mjeshtrit. Ai na fton të gjejmë atë që ai e quajti të pashprehurën.
Në një mënyrë sokratike, Pikionis favorizonte të folurën në vend të fjalës së shkruar. Vetëm faqja mund të verifikojë propozimin – atë që ai e quajti ‘bindje’ ndaj vendit.Arkitektura e teknologjisë së ulët e materialeve kryesisht të papërpunuara të Pikionis, e integruar në mënyrë delikate në sit, marrëdhënia me natyrën është çelësi.Rivendosje më shumë se restaurim
Në Tokio u mahnita me faktin se ndërtesa për të cilën erdha direkt nga aeroporti u shkatërrua para syve të mi pas mbërritjes. Restoranti i famshëm Nomad nga Toyo Ito u copëtua. Si mund të ndodhë kjo?
Duke kërkuar përgjigje në Japoni, shumë iu referuan çmimeve të larta në tokat e ndërtimit, të tjerët iu referuan një shkalle më të vogël respekti për objektin ekzistues.A mund të gjejmë një të dhënë një tjetër të dhënë në arkitekturën e tempullit japonez?Japonia ka zhvilluar një strategji origjinale për të luftuar kundër erozionit të monumenteve të saj: rindërtim periodik. Një herë në njëzet vjet, godinat e vjetra të shenjtërores së Isesë, shërbejnë si modele përpara se të rrafshohen me tokë për të ndërtuar ato të tempullit të ri në tokën ngjitur.Vazhdimësia e kësaj praktike përshkruhet që nga shekulli VI.Kështu, në Japoni, që në periudhat e hershme historike, një ndërtesë mund të ishte rindërtuar disa dekada pasi të ishte çmontuar ose shkatërruar, në një vend dhe në një shkallë tjetër, duke përdorur materiale të ndryshme ose pjesërisht të rinovuara.
Këto praktika rindërtimi shkëputen nga ruajtja ose restaurimi në kuptimin modern të fjalës dhe janë më të ngjashme me atë të rikthimit.A mund të jetë kjo një e dhënë për shkallën e madhe që Kuma propozon për Butrintin?
Personalisht Butrintin e gjej në shkallë të vogël, ndonjëherë edhe në miniaturë, fortesë si modelet për fëmijë ushtarë, për sfida loje.Konsideroj pikërisht veçantinë e Butrintit, shkallën intime të teatrit dhe bazilikën mbresëlënëse krah për krah. Gjenerata mbi gjenerata përgjithmonë në të njëjtin vend.Ose siç tha shoqja ime, arkitektja me bazë në Londër, Liza Fior: “Ne e vlerësonim shumë informalitetin e natyrës dhe historisë, dyshemetë me pllaka të përmbytura dhe pemët rreth gurëve”.“Rrënojat ekzistuese qëndrojnë si një seri dhomash, disa të lidhura me të tjerat, të cilat nuk janë në kundërshtim me madhështinë dhe singularitetin e strukturës së re të propozuar, thotë Liza.”Butrinti është një bukuroshe e fjetur dhe ne duhet të depërtojmë lehtë mbi dheun e tij për të mos e shtypur.
A është ndërtimi i një monumenti bashkëkohor në kohën tonë, i vizatuar nga një arkitekt me famë botërore, mënyra më e mirë për ta shpëtuar këtë trashëgimi kulturore për të ardhmen?A nuk do të vrasë struktura e re, shtresat historike të së kaluarës vetëm duke u shfaqur kaq me zë të lartë?
A integrohet vërtet qasja e Kuma ndaj vendit me peizazhin ekzistues dhe natyrën e tij, mendoj se jo. Është shumë e madhe dhe imponuese.
A është qasja e saj integruese shoqërore siç pretendon ai? Liza Fior: “Unë mund të shoh se rruga e rrotullimit dhe përkushtimi ndaj komuniteteve lokale mund të jetë një gjë e mirë, por ende shumë e vështirë dhe shumë mbi fuqizimin e lidhjeve të gjuhës arkitekturore gjestike me Kuma-tokën dhe jo me vendin.”
Nuk mund të ndalem së menduari për atë që bëri Vespasianus në Romë kur shkatërroi pjesë të Domus Aurea të Neronit dhe ndërtoi Koloseun mbi rrënojat e tij.
Qëllimi i monumentit të ri ishte të na detyronte të harronim të parën. Nuk dua të harroj apo të pakësoj atë që është Butrinti tani. Do të doja të rrisja mundësinë tonë për të parë dhe përjetuar atë që është tashmë atje, për të krijuar një lloj xhami zmadhues për të na ndihmuar të kuptojmë dhe të na vendosë në vendin e njerëzve që jetuan atje dhe i ngritën ata gurë që janë ende në vend.
Rrënojat e ndërtesave historike në vend nuk po bërtasin saktësisht, ato më tepër po na pëshpëritin mesazhin e tyre dhe sipas mënyrës sime të të menduarit më shumë shprehin qëndrimin e Pikionis sesa atë të kumbarit të Kuma, Kenzo Tange…
Rama prezenton Qendrën e Pritjes së Vizitorëve në Butrint: E ka ideuar mjeshtri i madh japonez Kengo Kuma
Website Saranda Web
Facebook Saranda Web
Instagram saranda.web
Youtube sarandaweb
Tiktok saranda.web
Pinterest sarandaweb
in sarandaweb
