Shpikja e Diellës si ministre digjitale për prokurimet publike në Shqipëri përfaqëson një akt të pazakontë institucional, një eksperiment që në pamje të parë premton transparencë, automatizim dhe eliminim të korrupsionit. Por në thelb, ky avatar digjital ngre një sërë pikëpyetjesh të thella mbi natyrën e pushtetit, kontrollin e algoritmeve, dhe rrezikun e fasadave teknologjike që maskojnë mungesën e vërtetë të reformës. Dobësitë e kësaj shpikjeje nuk janë thjesht teknike apo funksionale; ato janë strukturore, simbolike dhe groteske në vetë mënyrën se si pushteti përpiqet të shpikë një “moral të ri” përmes kodit.
Së pari, Diella nuk është një entitet i pavarur. Ajo është një produkt i programuar nga një ekip njerëzor, i cili nuk është transparent për publikun. Kush e ka shkruar kodin e saj? Kush ka vendosur parametrat e “ndershmërisë”? Nëse një ministër i vërtetë mund të merret në pyetje, të japë llogari, të përballet me SPAK, Diella është e paprekshme. Ajo nuk mund të thirret në komision parlamentar, nuk mund të japë intervista, nuk mund të përballet me gazetarë investigativë. Kjo e bën atë një entitet të mbyllur, të pakontrollueshëm, që operon në një sistem ku llogaridhënia është e simuluar, jo reale.
Së dyti, Diella nuk ka ndjeshmëri institucionale. Ajo nuk kupton kontekstin politik, presionin publik, tensionin social. Një algoritëm mund të vlerësojë ofertat sipas kritereve teknike, por nuk mund të kuptojë kur një kompani është e lidhur me një oligark, kur një tender është pjesë e një skeme patronazhi, kur një ofertë është formalisht korrekte por politikisht e manipuluar. Kjo mungesë e intuitës institucionale e bën Diellën të verbër ndaj hipokrizisë që shpesh fshihet pas dokumenteve të rregullta.
Së treti, shpikja e Diellës është një akt teatral, një performancë digjitale që synon të krijojë iluzionin e reformës. Në vend që të forcohet SPAK, të rritet pavarësia e institucioneve, të mbështeten gazetarët investigativë, qeveria zgjedh të krijojë një avatar. Kjo është një formë e re e “teatrit institucional”, ku reforma nuk ndodh, por simulohet. Diella nuk është zgjidhje, por narrativë. Ajo është një figurë që shërben për të zhvendosur vëmendjen nga dështimet reale të sistemit të prokurimeve.
Së katërti, Diella është e rrezikshme sepse krijon një precedent. Nëse një ministër mund të zëvendësohet me një avatar, kush e ndalon pushtetin që nesër të zëvendësojë gjykatësit, prokurorët, madje edhe deputetët? Kjo nuk është thjesht digjitalizim; është një formë e re e kontrollit, ku pushteti nuk ka më nevojë për njerëz, por për kode të bindura. Diella nuk proteston, nuk ka sindikatë, nuk ka opinion. Ajo është e programuar për të zbatuar, jo për të kundërshtuar. Ky është një model autoritar i teknologjisë, ku algoritmi bëhet instrument i pushtetit, jo garant i lirisë.
Së pesti, Diella është një shpikje që nuk ka verifikim të jashtëm. Nuk ka auditim të pavarur mbi vendimet e saj, nuk ka mekanizma për të kuptuar nëse ajo favorizon një kompani apo jo. Nëse një vendim i saj është i gabuar, kush mban përgjegjësi? Programuesi? Ministria? Kryeministri? Apo askush? Kjo mungesë e përgjegjësisë e bën Diellën një entitet të papërgjegjshëm, një ministër pa llogari, një zë që flet pa u dëgjuar.
Së gjashti, Diella është një figurë që mund të manipulohet lehtësisht. Nëse parametrat e saj ndryshohen, nëse algoritmi i saj modifikohet, ajo mund të bëhet instrument i favorizimit të klientelës. Dhe ky manipulim nuk është i dukshëm për publikun. Ndryshe nga një ministër që mund të kapet në përgjime, Diella nuk ka telefon. Ndryshe nga një zyrtar që mund të fotografohet në darka me oligarkë, Diella nuk ka trup. Ajo është e padukshme, e pakapshme, e papërgjegjshme.
Së fundi, Diella është një shpikje që nuk ka shpirt institucional. Ajo nuk ka histori, nuk ka përvojë, nuk ka lidhje me realitetin shqiptar. Ajo nuk e kupton patronazhin, nuk e ndjen presionin e partisë, nuk e njeh ritualin e pushtetit. Kjo e bën atë një figurë të huaj, një entitet që operon në një vakum moral. Në vend që të ndërtohet një administratë e ndershme, qeveria zgjedh të krijojë një avatar. Në vend që të pastrohet sistemi, krijohet një simulim. Diella nuk është zgjidhje; ajo është simptomë e një sistemi që nuk ka më besim tek njeriu, por tek kodi.
Në këtë kontekst, Diella nuk është thjesht një shpikje digjitale. Ajo është një metaforë e re e pushtetit: një ministër pa fytyrë, pa zë, pa përgjegjësi. Një grotesk institucional që flet për transparencë, por operon në errësirë. Një akt teatral që premton reformë, por prodhon iluzion. Një algoritëm që nuk mund të korruptohet, por mund të programohet. Dhe ky është rreziku më i madh: kur korrupsioni nuk ndodh më në zyrë, por në kod. Kur patronazhi nuk është më njerëzor, por algoritmik. Kur reforma nuk është më reale, por virtuale. Diella është fillimi i një epoke ku pushteti nuk ka më nevojë për njerëz, por për kode që nuk pyesin, nuk kundërshtojnë, nuk protestojnë. Dhe kjo është dobësia më e madhe e saj.