Fradl Shtok (1888 – 1952), shkrimtare hebreo-amerikane e gjuhës jidish. Ajo kishte emigruar në Shtetet e Bashkuara nga Austro-Hungaria në moshën 19 vjeçare.
Në momentin që Hinde Giteli u kthye me të renë e saj të re, i gjithë qyteti mbeti i shastisur: e reja e Hindi Gitelit ishte bukuria vetë.
E shoqja e Alterit u drodh kur e pa për herë të parë atë. Ajo u tha grave të tjera se të qëndronte pranë asaj fytyre rrëzëllitëse ishte si të qëndronte në praninë e ndonjë princeshe.
A e di emrin e saj ndokush?
“Lantsi”.
“Lantsi?”.
Hinde Giteli, e ve, shiste produkte bulmeti nga shtëpia e saj. Çdo vit biri i saj i madh, Çaimi, ngrente një çadër në pazar për të shitur të mirat e tyre bulmetore. Përveç Çaimit aty ishte edhe Shloymeli, gjashtëmbëdhjetë vjeç.
Hinde Giteli ishte e frikësuar nga e reja e re. Çaimi e kishte dëshiruar nga çasti që ia kishte hedhur sytë për herë të parë. Edhe kur e morën vesh se mesiti kishte gënjyer dhe ajo s’kishte prikë, ai s’donte t’ia dinte të hiqte dorë prej saj. Sidoqoftë u martuan në atë qytet të largët. Kjo është arsyeja pse Hinde Giteli ishte aq e frikësuar. Ajo mendonte për vetveten, Çka do të ndodhë më vonë…
Shumë shpejt pas martesës Hinde Giteli i hodhi fjalën tërthorazi se mbase Lantsi, në ujdi me traditën hebreje, në fund do t’i priste flokët. Por Lantsi u acarua dhe me një zë të çuditshëm tha, “Jo”. Dhe kështu mbeti. Ajo nuk i preu flokët. Hinde Giteli po luante mendsh, nga sikleti si të dilte në qytet tash. Por prindërit e Lantsit i kishin ftuar ata me shumë mirësjellje t’u shkonin për vizitë. Sapo shkuan atje, nëna e Lantsit ia arriti ta bindte atë të bartte një parukë mbi flokët e saj.
Sidoqoftë, posa që Lantsi mbërriti te vjehrra e vet mëngjesin e nesërmë, për tmerrin e Hinde Gitelit, ajo e fshehu parukën në një sirtar, vuri një shami të kuqe të mëndafshtë me dantella ngjyrë kremi që nuk ia mbulonte tërësisht flokët dhe u ul pranë dritares. Hinde Gitel vejevinte duke psherëtirë. Kur një gërshet nxori kokën nga dantella, ajo u turr drejt Lantsit, duke e qortuar t’i fshehë flokët: “Nuk është e lejueshme, bijë. Një vajze hebreje nuk i lejohet t’i tregojë flokët e saj”.
Por, kur Lantsi e ndjeu dorën e vjehrrës, e shtyu kokën anash dhe i hodhi një shikim me një kryelartësi të tillë sa e la Hinde Gitelin krejtësisht të shushatur. Atëherë Lantsi shqiptoi tri fjalë të shkoqura: “Më lër rehat”.
Prej atëherë Hinde Giteli e la të qetë.
Të gjithë të tjerët u turren t’i hidhnin një sy. Gra e burra gjenin çdo shkas të mundshëm të ndaleshin para dritares së saj; vinin të blinin qumësht veç për ta parë atë. Sapo e shikonin në fytyrë njëherë më nuk mund t’ia shqitnin sytë.
Kasapi që jetonte mbrapa shtëpisë së Hinde Gitelit nisi të hynte në thertore nga rrugica e mbrapme. Ai e bindi veten se nëse kalonte përmes rrugës në të vërtetë arrinte më shpejt kështu që do të detyrohej për çdo ditë të hidhte shikimin përmes dritareve të Hinde Gitelit. Thënë të vërtetën, kjo i doli për hundësh. Ai vuante në heshtje, duke e ndëshkuar veten me gjysëm dite më shumë kohë pune. Po prapëseprapë detyrohej të shikonte.
Të gjithë ndiheshin të detyruar të shikonin. Lantsi i nxori të gjitha te dritarja, kështu që ata mund të shihnin atë dhe të dridheshin nga frika. Ata dyshonin se po u bënte ndonjë magji. Me sytë që u shkëlqenin dhe gojëhapur i pëshpërisnin njëri-tjetrit për të.
Ajo nuk dilte kurrë jashtë. Thjesht ulej te dritarja dhe nuk bënte gjë. Mund ta kalonte gjithë ditën te dritarja duke i larë duart, duke e spërkatur me ujë fustanin e saj. Kjo gjë e mërziti Hinde Gitelin.
“Në shtëpi, bijë, është mëkat të rrish me fustan mëndafshi. Dhe duart e tua janë ta pastra si argjendi; bijë, nuk duhet t’i lash aq shumë”.
Lantsi u përgjigj me fjalë të matura se ajo nuk i kishte mbaruar atë rroba thjesht për t’i mbajtur në dollap dhe se prapë do t’i lante duart. Ajo ishte e kujdesshme të mos e dëmtonte fustanin, por vazhdoi t’i sapuniste dhe lante duart.
E gjithë kjo natyrisht ishte nën dinjietin e saj. Ajo shtëpi me gjithë ato të mira bulmetore. Asaj s’i hynte gjë në punë. Ajo ishte vazhdimisht e merakosur me vetveten. Jeta e saj e brendshme ishte mister për të gjithë përveç vetë asaj. Vetëm ajo e kuptonte pse vepronte ashtu e përmbajtur, refuzonte idenë të prekte çkado me dorë, thua se gjithçka ishte e kontaminuar.
Çaimi ishte një i ri i rëndomtë me një mjekër të shkurtër të verdhë, i cili i shikonte punët e veta besnikërisht. Deri më tash kishte qenë një djalë i ri si çdo kush tjetër, por posa njerëzve u ra në sy gruaja e tij, nisën ta shikonin ndryshe edhe atë. Filluan t’i kushtonin vëmendje, ta dëgjonin me respekt të thellë dhe nuk ia ndërprisnin fjalën kurrë. Shikonin të gjenin një kuptim në gjithçka që thoshte a mendonte ai, Përnjëmend duhej të kishte diçka në të përderisa kishte një grua të tillë.
Njerëzit filluan t’i dilnin përpara, të shfaqnin zgjuarsinë e tyre, t’i vinin njëri-tjetrit ndërskamëza, ta nxirrnin në shesh gabimet e njëri-tjetrit ashtu që Çaimi të mund të shihte dhe mbase t’i fliste asaj për ta.
Gruaja e Alterit kallëzoi se si një herë shikoi përmes dritares dhe pa gruan e re të zgjohej natën, të lidhte gërshetë flokët, të vishte fustanin e kuq të mëndafshtë dhe të dilte në bahçen e priftit. Aty ajo dha e mori me lulet, duke mbledhur vesen dhe duke e larë me të fytyrën. Pastaj shkoi nga bahçja në bahçe gjatë gjithë natës, e përthithur nga lulet dhe duke e larë fytyrë me to. Mirë, jo më kot fytyra e saj flakërinte ashtu.
Dikush tha se ajo lahej me qumësht, duke u zhytur në të çdo natë. Jo më kot duart e saj ishin të pastra si argjendi.
“A e keni parë si i bën gërshetë flokët?”.
“Me këta dy sytë e mi”.
“Jo më kot ajo shkon rrotull me shami. Përposh asaj shamie ka dy gërsheta të gjata. Nuk i pret. Çfarë paturpësie. Vajzë hebreje, pale”.
Vëllai i vogël i Çaimit, Shloymele, ishte ai lloji i njeriut që mpakej së qeshuri edhe për gjënë më të vogël. Pasi që Lantsi erdhi në shtëpinë e tyre, ai zuri një qoshk. Nuk hante më rregullisht bukë dhe u zverdh. Pjesën më të madhe të kohës shmangte shtëpinë. Veç kur dilte në bahçe vetëm nuk ndihej në siklet ta ngritne kokën, ngase aty nuk ishte askush tjetër ta shikonte në sy.
Lantsi e pa se ai po rrinte mënjanë dhe e dinte pse. Pas së gjithash, ajo ishte e mësuar me diçka të tillë. Kështu që nisi të tregonte më shumë kudjes për të se për këdo tjetër dhe ta sillte vërdallë.
Njëherë, teksa ai po rrinte në dhomën tjetër, një vajzë erdhi për një çerek qumështi. Bukuria e pashoqe e Lantsit e bëri vajzën aq të vetëdijshme sa e fshehu katruvën në palët e fustanit. Shloymele ngarendi nga dhoma tjetër, ia mori katruvën dhe ia mati një çerek qumështi.
Kur vajza ia zgjati Lantsit gjashtë kruzerë, Lantsi nuk deshi t’i merrte dhe i tha Shloymelet, “Merri”.
“Jo, duhet t’i marrësh ti”.
“Nuk duhet të jesh kaq formal me kunatën tënde. Hajt, merri”.
Ai i mori gjashtë kruzerët dhe në pjesën tjetër të ditës qëndroi i shashatur – Nuk duhet të jesh kaq formal me kunatën tënde… Hajt, merri…
Atë mbrëmje Shloymele i kushtoi vëmendje të madhe Çaimit. Vërejti një shikim të çudtishëm në sytë e Çaimit, të cilit s’e kishte vërejtur kurrë më parë. Vëllai i tij disi ishte bërë më i dinjitetshëm. Dukej sikur donte t’i vërsulej botës. Po fliste për Lashkowitzin, se si e kishte me nguti të shkonte në Lashkowitz të merrte dhurata për të.
Po ajo? Lantsi? Nuk i hidhte sy. Vazhdonte të prekte fustanin e saj dhe t’i fuste gishtat nëpër flokë. Nuk do të vinte kurrfarë paruke.
Njëherë, pas darkës, kur Çaimi doli jashtë të kujdesej për lopët, ajo e thirri: “Shloymele. Njëra këpucë e imja po më vret këmbën. Ajo e atllasit të bardhë. Merre çoje te këpucari, a mundesh?
Ajo e nxori një këpucë të atllasit të bardhë dhe ia zgjati.
“Shiko, këtu po më vret”. Teksa u përkul drej tij, ai mundi t’u merrte erë flokëve të saj. Koka i erdhi rrotull; ia mori mendja se po vdiste.
Ajo u përkul drejt tij, afër e më afër, duke e mbajtur këpucën e atllastë, duke e lënë t’u merrte erë flokëve të saj. Zëri i saj e tronditi: “Shloymele!”.
Ishte hera e parë që ajo po e thërriste në emër.
Tingulli i thirjes së saj “Shloymele” nuk iu shqit kurrë. I vërtitej përreth si gjarpër me zile, një gjarpër i ëmbël, duke ia shtrydhur jetën.
Në hajatin e errët të këpucarit nxori këpucën nga kutia, e largoi kapakun e kadifenjtë dhe e futi këpucën brenda.
Balli kishte nisur t’i digjej.
Ajo u ul në kapelën e saj, duke shikuar nga dritarja. Kurdo që ndonjë grua vinte për qumështin e saj, ajo ngrihej, i hidhte një sy gruas dhe kovës së saj të qumështit dhe me kryelartësi i thoshte: “Mate ti vetë!”. Posa gruaja e habitur e maste qumështin e saj dhe paguante gjashtë kruzerët, Lantsi i fuste paratë në një tas në bufe, e shikonte gruan në sy, lane duart dhe kthehej te dritarja.
Në qytet njerëzia nisën të thoshin se jo më kot fqinji i tyre Menaçemi kishte nisur të vërdallisej si i marrë. Shpesh e më shpesh njerëz të ndryshëm kallëzonin se si ajo ngrihej natën, bënte flokët gërshetë dhe shkonte nga bahçja në bahçe.
Gruaja e Alteri bëri be: “E kam parë me sytë e mi se si ajo lante fytyrën mes luleve natën. Jo më kot fytyra e saj flakëron në atë mënyrë”.
Dhe të tjerët bënë be,”Ajo lahet në qumësht. Për çdo natë ajo bën banjë në qumësht. Jo më kot duart e saj janë si argjend…”.
/Marrë nga Fradl Shtok, Selected stories”, Northwestern University Press, 2002 /Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
