Nga Thoma Gëllçi
Pas tri netësh të paharrueshme në Korçë, ku arti u përkthye në dritë mbi fasadat e gurta të muzeut “Gjon Mili” dhe u pasurua nga ritmi qytetar, Festivali Ndërkombëtar i Video-Artit Gjon Mili IVAF është zhvendosur në një tjetër hapësirë mitike të Shqipërisë – fshatin Dhërmi. Ndryshe nga qyteti, që ofron struktura të përcaktuara, skena të ndërtuara dhe ndarje të qarta mes artit dhe publikut, Dhërmiu i hap rrugë një përjetimi tërësisht tjetër. Këtu, muret nuk kufizojnë – ato projektojnë.
Në këtë fshat të zhytur mes malit dhe detit, ku çdo rrugicë është një fragment historie dhe çdo shtëpi bart kujtesë, arti nuk është vendosur mbi podiume, por është bashkuar me trupin e gurit, me frymën e ajrit dhe heshtjen e shpellave. Festivali ka hyrë në natën e tij të dytë, duke zënë vend aty ku zakonisht nuk ka as skenografi e as shfaqje – në fasadat e bardha të shtëpive, në rrëzë të kishës së Shën Dhimitrit, në oborret e gjalla të shkollës “Gjik Bixhili”, dhe në sheshet ku të rinj dhe të moshuar takohen për të ndarë heshtjen, të cilës tanimë i bashkëngjitet një ndriçim i ri.
Nga data 1 deri më 3 shtator 2025, Dhërmiu nuk është vetëm një vend i zgjedhur për të projektuar – është vetë ekrani, personazhi, shpirti mikpritës i veprave që vijnë nga e gjithë bota. Video-artet, dokumentarët, performancat audiovizuale dhe filmat e shkurtër nuk zënë më vend në kinema apo galeri – ato frymojnë në të njëjtën kohë me hapësirën ku shfaqen. Në këtë mënyrë, festivali e bën të pamundur ndarjen mes artit dhe ambientit – të dy janë një.
Krahas programit të pasur artistik, magjia e Dhërmiut qëndron në vetë natyrën. Ndërsa perëndimi shtrihet mbi Jonin dhe ajri mbushet me kripë dhe borëllok, muret fillojnë të flasin. Dritat e projektorëve nuk përplasen në ndonjë ekran të zi, por ndërthuren me çarjet e gurit, me hapat që vijnë nga larg, me frymëmarrjen e publikut që nuk sheh nga një karrige e palosur, por lëviz bashkë me veprën. Ky është një art që nuk e konsumon, por e jeton.
E veçanta e këtij edicioni është rrugëtimi. Nga Korça në Dhërmi dhe, më pas, në fund të shtatorit, në New York, festivali do të përmbyllet me prezantimin e tij ndërkombëtar. Një lëvizje që nuk ka vetëm qëllim shfaqjeje, por një akt të ndërgjegjshëm për të krijuar ura mes peizazheve, kulturave dhe perceptimeve. Nga strukturat monumentale të Korçës, te format organike të Dhërmiut dhe më tej në zemër të Manhattanit, Gjon Mili IVAF po ndërton një hartë të re të rrëfimit artistik përmes dritës.
Këto net në Dhërmi janë më shumë se një ngjarje kulturore. Janë një përqafim midis njeriut dhe vendit, midis dritës dhe gurit, midis kujtesës dhe përfytyrimit. Këtu, arti nuk është vetëm për t’u parë – është për t’u ndier në lëkurën e vetë fshatit. Dhe kjo është një thirrje jo vetëm për të parë, por për të ndalur, për të dëgjuar, për të përjetuar – sepse në Dhërmi, muret nuk ndajnë: ato tregojnë histori me gjuhën e ekranit.
