Retorika e Edi Ramës është një klithmë e një kryeministri të “zënë me presh në duar”, ku vartësja kryesore e tij ka bërë një vargmal korruptiv që implikon atë dhe qeverisjen e tij. Kryeministri shqiptar në mënyrë të djallëzuar ngatërron konceptin kompetencë të ekzekutivit në raport me gjykatat. Nëpërmjet lojërave të fjalëve dhe referencave mbi Komisionin e Venecias dhe Gjykatat ndërkombëtare, kryeministri rreket të nxjerrë vendimin e SPAK si një masë ekstraligjore dhe ndërhyrje në kompetencat e kryeministrit. Në rastin konkret, kryeministri kërkon të ngatërrojë kompetencat kushtetuese të qeverisë dhe imunitetin e deputetëve me përgjegjësinë ligjore të çdo qytetari në Republikën e Shqipërisë. Përgjegjësia ligjore që fillon nga qytetari i thjeshtë dhe mbaron në majën e hierarkisë shtetërore, si deputetë, ministra, kryeministra apo dhe president.
Nëse dikush shkel ligjin dhe gjykata ndërhyn kjo nuk është ndërhyrje në kompetenca por zbatim i ligjit ku nuk përjashtohet në rastin konkret as zonja Balluku. Këtë parim e ka shprehur qartë dhe Strasburgu i cili e thotë qartë se: “Parimi i kontrollit dhe ekuilibrit nënkupton që asnjë pushtet s’mund të jetë mbi ligjin. Në këtë frymë, nëse një anëtar i qeverisë dyshohet për vepër penale, detyra e drejtësisë është të veprojë konform ligjit, edhe nëse efekti kolateral është se zyrtari s’mund të vazhdojë përkohësisht detyrën. Kjo nuk konsiderohet uzurpim, por ushtrim normal i funksionit të gjyqësorit për të ndëshkuar korrupsionin edhe në nivele të larta”. Ndërkohë që Komisioni i Venecias e qartëson më së miri kur ndërhyrjet në rastin e abuzimeve me postin. Në opinioni e saj KV thotë: “Pezullimi i një zyrtari ekzekutiv të lartë (ministër apo kryebashkiak i zgjedhur) përbën masë ekstreme që duhet evituar në kohë normale, përveç rasteve kur vetë legjislacioni e parashikon qartësisht dhe me garanci kundër abuzimit. ndërsa drejtësia penale nuk duhet të përdoret për të ripërkufizuar vullnetin e zgjedhësve ose për të ndryshuar me forcë balancat politike.” Në rastin konkret është e qartë që GJKKO ka vepruar konform ligjeve shqiptare dhe konkretisht Neni 240 i KPP e përfshin pezullimin nga detyra në listën e masave ndaluese, ndërsa neni 242 sanksionon se gjykata mund të pezullojë të pandehurin nga detyra publike që ai mban, plotësisht ose pjesërisht, kur kjo është e nevojshme për procedimin penal.
Qëndrimi i Ramës
Edi Rama në podcastin e tij dhe në dalje të tjera ka cilësuar vendimin e GJKKO-së për pezullimin e znj. Balluku si “një absurditet të rrezikshëm”, madje si “akt brutal ndërhyrjeje në pavarësinë e pushtetit ekzekutiv”. Ai përdori edhe terma politikë si “grusht shteti institucional” për të përshkruar veprimet e prokurorisë dhe gjykatës, duke aluduar se ato po përcaktojnë në mënyrë ekstra-demokratike përbërjen e qeverisë. Rama artikuloi idenë se “në asnjë vend europian nuk ka ndodhur që gjyqësori të pezullojë ministra”, ndaj ky precedent sipas tij e vë Shqipërinë në një pozitë unike dhe të keqe. Ai shprehu shqetësimin për paralizën e mundshme institucionale: p.sh. ngriti pyetjen se ç’do ndodhë nëse kryeministri sëmuret dhe s’ka zëvendës sepse i është “ngrirë” zv/kryeministrja, apo kush do e zëvendësojë ministren e pezulluar në detyrat e saj të përditshme,duke lënë të kuptohet se vendimi i gjykatës rrezikon funksionimin normal të qeverisë. Në thelb, Rama u përpoq ta paraqesë çështjen si një përplasje parimore mes qeverisë së dalë nga vota dhe një “precedenti” që i jep pushtet të tepruar gjyqësorit, me rrezik për ndarjen e pushteteve dhe vullnetin demokratik. Është e qartë që kryeministri shqiptar i gjendur në një pozicion të vështirë pas marrje së pandehur të Ballukut, në vend të shkarkimit të menjëhershëm të saj kërkon ta mbrojë në mënyrë të çuditshme duke treguar se edhe ai vetë është bashkëpunëtor në abuzimet e krahut të tij të djathtë. Ai nëpërmjet padisë në GJK kërkon të bllokojë urdhrin për pezullimin e Ballukut dhe procesin penal ndaj saj, duke e paraqitur masën e SPAK ndaj saj si shkelje kompetencash të kryeministrit. Kryeministri shqiptar, i cili do të jetë edhe ai vetë i pandehur si pjesë e dosjes së korrupsionit Balluku kërkon me çdo kusht të shpëtojë ç’të mundet për të mos të lejuar që hetimi të shkojë drejt tij.
Por ç’thotë Strasburgu për raste të ngjashme:
Në përmbledhje, praktika e GJEDNJ-së nënvizon dy pika thelbësore: Moslejimin e “kapjes” së procesit penal për lojëra politike – pra gjykatat s’duhet të shfrytëzohen për të hequr qafe kundërshtarë ose për të ndikuar ekuilibrat e pushtetit. Kërkesën për proporcionalitet dhe respekt për vullnetin e zgjedhësve, çdo masë që prek përfaqësuesit e zgjedhur (qoftë deputetë, kryebashkiakë, a zyrtarë të lartë që burojnë nga vota) duhet të shqyrtohet me kujdes ekstrem nëse është vërtet e nevojshme në një shoqëri demokratike. Për shkak se rasti konkret (pezullimi i një ministri) është sui generis, Strasburgu ende s’ka dhënë një verdikt specifik. Por, nga njëra anë, mund të pritet që Gjykata të mbrojë parimin e ndarjes së pushteteve dhe rolin e parlamenteve në përgjegjësimin e qeverive; nga ana tjetër, po ajo Gjykatë do të pranonte masa kufizuese ndaj individëve në pushtet nëse këto masa janë në përputhje me ligjin, të arsyetuara mirë dhe jo të motivuara politikisht.
Korniza ligjore shqiptare: a mund të pezullohet një ministër?
Kushtetuta dhe emërimi/shkarkimi i ministrave: Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, ministrat emërohen dhe shkarkohen me dekret të Presidentit, me propozim të Kryeministrit, dhe mandati i tyre konfirmohet nga Kuvendi (në rastin e formimit të qeverisë ose ndryshimeve në përbërje). Nuk parashikohet asnjë rol i drejtpërdrejtë i gjyqësorit në këtë proces – pra ligji themeltar nuk njeh konceptin e “pezullimit të përkohshëm” të një ministri nga detyra prej një gjykate. Në kushtetutë përcaktohet që qeveria i nënshtrohet kontrollit parlamentar dhe votëbesimit, kurse përgjegjësia për të larguar një ministër i takon kryeministrit (që mund ta propozojë shkarkimin) dhe Presidentit (që e formalizon atë me dekret). Masa “pezullim nga detyra” në procesin penal: Megjithatë, legjislacioni penal shqiptar parashikon masa sigurie personale për personat nën hetim, përtej arrestit apo ndalimit. Konkretisht, Kodi i Procedurës Penale (KPP) njeh masën e “pezullimit nga ushtrimi i një detyre a shërbimi publik” si një masë sigurimi e karakterit ndalues ndaj të pandehurit. Neni 240 i KPP e përfshin pezullimin nga detyra në listën e masave ndaluese, ndërsa neni 242 sanksionon se gjykata mund të pezullojë të pandehurin nga detyra publike që ai mban, plotësisht ose pjesërisht, kur kjo është e nevojshme për procedimin penal. Kjo dispozitë ka për qëllim parandalimin e dëmtimit të hetimeve – p.sh. kur një zyrtar dyshohet për korrupsion, pezullimi i tij nga detyra mund të jetë i nevojshëm për të mos i lejuar akses në zyrë, në dokumente ose për të mos ndikuar te dëshmitarët. Kushti kryesor është që akuza penale të jetë e tillë që parashikon dënim me burg (pra vepër e rëndë), dhe gjykata duhet të vlerësojë proporcionalitetin e masës me rrezikun dhe provat.
Përjashtimi për zyrtarët e zgjedhur
Një element shumë i rëndësishëm i nenit 242 KPP është se kjo masë NUK zbatohet për personat e zgjedhur sipas ligjit elektoral. Kjo do të thotë, sipas interpretimit ligjor të juristëve, që deputetët e Kuvendit dhe të zgjedhurit vendorë (kryetarët e bashkive dhe anëtarët e këshillave) nuk mund të pezullohen nga detyra me vendim gjykate gjatë një procesi penal. Ligjvënësi ka dashur kështu të mbrojë drejtpërdrejt mandatet e dhëna nga vota e qytetarëve, duke lënë jashtë mundësisë së pezullimit gjyqësor ato pozicione që burojnë nga zgjedhjet. Për shembull, një kryebashkiak i zgjedhur apo një deputet nuk mund t’i humbasë përkohësisht funksionet nga një masë sigurie; autoriteti i tyre mund të kufizohet vetëm nëse ata arrestohen (atëherë faktikisht nuk e ushtrojnë dot funksionin), ose nëse procedura politike parashikon pezullim (si p.sh. heqja e imunitetit në rastin e deputetëve, apo shkarkimi nga këshilli bashkiak në rastin e kryebashkiakëve për shkelje ligjore).
Rasti “Balluku” dhe vakumi ligjor
Belinda Balluku, përveçse zëvendëskryeministre dhe ministre, ishte njëkohësisht edhe deputete e Kuvendit (e zgjedhur nga lista shumemërore e PS). Vendimi i Gjykatës së Posaçme Antikorrupsion (GJKKO) më 20 nëntor 2025 e pezulloi atë nga ushtrimi i funksioneve të saj si zëvendëskryeministre dhe ministre e Infrastrukturës dhe Energjisë, pa prekur formalisht statusin e saj si deputete. Kjo do të thotë se zonja Balluku vazhdoi të jetë ligjërisht ministre (dhe deputete), por iu ndalua ushtrimi i detyrave ekzekutive deri në një vendim të dytë. Në fakt, vendimi gjyqësor detyronte që ajo të mos ushtrojë kompetencat e saj ministrore, ndërsa titujt e detyrave që mban (zv/kryeministre e ministre) i hiqen vetëm me shkarkim nga kryeministri ose me dorëheqje[36]. Kjo krijoi një situatë unike ku, formalisht, personi mbante ende pozitën në kabinet, por nuk mund ta ushtronte atë. Qeveria, nga ana e saj, i hoqi të drejtën e firmës (nënshkrimit zyrtar) ministres së pezulluar dhe delegoi detyrat e saj te zëvendësministrat, por vendi i zv/kryeministrit mbeti vakant në pritje të zgjidhjes ligjore.
A kishte të drejtë ligjore GJKKO?
Shumë juristë argumentuan se GJKKO veproi brenda kuadrit ligjor ekzistues dhe nuk e tejkaloi kompetencën e vet. Ligjërisht, Balluku u pezullua si funksionare publike e dyshuar për korrupsion, një masë e parashikuar shprehimisht në nenet 233 e 242 të Kodit të Procedurës Penale, të cilat janë pjesë e reformës ligjore anti-korrupsion. De facto, gjykata nuk “shkarkoi” një ministre (ashtu siç vetëm kryeministri e presidenti mund ta bëjnë), por vendosi një masë sigurie personale ndaj një të pandehuri, e cila pati efekt anësor edhe paralizimin e përkohshëm të ushtrimit të detyrës publike nga ai person. Kjo dallesë është theksuar nga ekspertët: gjykata nuk i uzurpoi kryeministrit kompetencën e emërimit apo shkarkimit – ajo nuk emëroi asnjë në vend të Ballukut dhe as nuk e pushoi përgjithmonë nga detyra – por thjesht pezulloi një individ nga funksionet e tij deri sa të sigurohet procesi penal. Kjo, sipas tyre, nuk cenon ekzekutivin si pushtet, që vazhdon të funksionojë (kryeministri mund të riorganizojë kabinetin provizorisht, të delegojë kompetenca, ose edhe të propozojë zëvendësime), por vetëm kufizon përkohësisht të drejtat e individit të akuzuar për të ushtruar atë funksion.
Argumenti i imunitetit dhe konflikti i kompetencave
Nga ana tjetër, Rama në ankimimin e depozituar në Gjykatën Kushtetuese ngriti tre shtylla kryesore: (1) Pezullimi cënon kompetencën e tij ekskluzive për emërimin dhe shkarkimin e anëtarëve të qeverisë; (2) cenon parimin kushtetues të ndarjes së pushteteve; (3) shkel garancinë e imunitetit të anëtarit të Këshillit të Ministrave. Këto pretendime u analizuan gjerësisht nga juristët: Së pari, a ia mori gjykata kompetencën kryeministrit? Shumica e ekspertëve thonë jo, sepse në asnjë ligj nuk parashikohet që kryeministri ka të drejtë “të pezullojë” ministrat – ai ose i emëron, ose i shkarkon me dekret[46]. GJKKO nuk kreu as njërën as tjetrën; pezullimi nuk është i njëjti akt me shkarkimin. Në fakt, edhe pas vendimit, kryeministri ruante të drejtën ta shkarkonte Ballukun ose ta zëvendësonte atë nëse vlerësonte, por ai zgjodhi të mos e bëjë këtë, duke pritur betejën kushtetuese. Së dyti, mbi ndarjen e pushteteve, opozitarët vunë në dukje se Kushtetuta jonë parashikon jo vetëm ndarje por edhe balancim mes pushteteve (“checks and balances”). Gjyqësori ka rolin e vet kontrollues edhe ndaj ekzekutivit, sidomos kur bëhet fjalë për zbatim të ligjit dhe ndjekje penale. Parimi i kontrollit dhe ekuilibrit nënkupton që asnjë pushtet s’mund të jetë mbi ligjin. Në këtë frymë, nëse një anëtar i qeverisë dyshohet për vepër penale, detyra e drejtësisë është të veprojë konform ligjit, edhe nëse efekti kolateral është se zyrtari s’mund të vazhdojë përkohësisht detyrën. Kjo nuk konsiderohet uzurpim, por ushtrim normal i funksionit të gjyqësorit për të ndëshkuar korrupsionin edhe në nivele të larta.
Për çështjen e imunitetit
Vlen të sqarohet se, pas ndryshimeve kushtetuese të vitit 2012 dhe reformës në drejtësi të 2016, imuniteti parlamentar në Shqipëri është kufizuar ndjeshëm. Deputetët (dhe ministrat që janë deputetë) nuk gëzojnë imunitet nga ndjekja penale; imuniteti i tyre kryesor është se arrestimi apo kontrolli personal/banesor kërkon miratim nga Kuvendi. Në rastin Balluku, prokuroria nuk kërkoi arrestimin e saj (çka do të duhej të kalonte nga Kuvendi), por vetëm masën e pezullimit dhe një ndalim daljeje jashtë shtetit. Ministrat që nuk janë deputetë nuk kanë fare imunitet të veçantë në ligjin shqiptar. Balluku ishte deputete, por masa e pezullimit nuk prek mandatin e saj si deputete, ndaj Kuvendi nuk u përfshi. Pretendimi se “një ministër gëzon imunitet të ngjashëm me deputetin dhe s’ka si pezullohet” u kundërshtua nga juristët: imuniteti parlamentar nuk përfshin mbrojtje nga pezullimi i një funksioni publik. Në fakt, edhe vetë deputetët mund t’i nënshtrohen masave shtrënguese (p.sh. “detyrim paraqitje” apo “arrest shtëpie”) pa u quajtur kjo konflikt kompetencash – një precedent i tillë ekziston tashmë.
Precedenti Berisha
Kështu, p.sh., kur SPAK-u vendosi masë sigurie “detyrim paraqitje” ndaj deputetit Sali Berisha (si i pandehur në një hetim korrupsioni) në vitin 2023, Kuvendi e çoi çështjen në Gjykatën Kushtetuese duke pretenduar se po cenohej liria e mandatit të deputetit. Gjykata Kushtetuese e rrëzoi këtë ankesë, duke vendosur me shumicë votash se masa e sigurimit ndaj një deputeti “nuk përbënte konflikt kompetencash mes Kuvendit dhe Gjykatës së Posaçme”. Madje Kushtetuesja as nuk hyri për shqyrtim në themel, duke argumentuar se ankimi duhej bërë nga vetë individi me ndjekjen e gjykatave të zakonshme. Ky vendim krijoi një precedent të rëndësishëm: nëse një deputet (i zgjedhur drejtpërdrejt nga populli) mund t’i nënshtrohet një mase kufizuese gjyqësore gjatë hetimit, atëherë s’ka bazë kushtetuese të pretendohet një standard më i lartë mbrojtjeje për një ministër apo edhe kryeministrin (të cilët në rastin më të mirë janë të zgjedhur indirekt). Në bazë të gjithë sa më sipër, ligji shqiptar e njeh parimisht mundësinë që një gjykatë të pezullojë një zyrtar të lartë nën hetim, me kusht që ai mos jetë “i zgjedhur direkt nga populli” për atë detyrë. Çështja Balluku shfaqi një “zonë gri”: ajo vetë ishte e zgjedhur (deputete), por funksioni specifik nga i cili u pezullua ishte ai ministror, që vjen nga emërimi. Kësisoj, GJKKO argumentoi se ndalimi i nenit 242 (për mospezullimin e të zgjedhurve) nuk e mbulon rastin e saj, sepse ajo nuk ishte kryetar bashkie as deputete e pezulluar nga mandati parlamentar, por një anëtare e qeverisë e pezulluar nga funksionet ekzekutive. Vendimi i GJKKO-së lidhet me ushtrimin e detyrave të saj si zv/kryeministër dhe ministër, detyra që burojnë nga emërimi i Kryeministrit, jo nga vota e qytetarëve. Me fjalë të tjera, nga pikëpamja strikte ligjore, gjykata nuk pezulloi një mandat të fituar me votë, por një detyrë të deleguar nga Kryeministri, çka nuk bie ndesh me tekstin e nenit 242 KPP.
Shembuj nga vendet e BE
Edhe në vendet e BE gjejmë raste të njëjta me Ballukun. Edhe pse ekziston baza ligjore, kryesisht në këto shtete një ministër i akuzuar për korrupsion zakonisht jep dorëheqjen vetë ose shkarkohet menjëherë nga kryeministri. Kështu, ne rrallë shohim përballjen e drejtpërdrejtë të gjyqësorit me anëtarë aktivë të qeverisë – përgjegjësia politike vepron para asaj penale. Standardi europian (të cilit i referohet edhe Komisioni i Venecias) është që zyrtarët e lartë të përfshirë në afera korruptive largohen vetë nga posti dhe përballen me drejtësinë si qytetarë të zakonshëm.
Rumani
Elena Udrea, ministre e Turizmit në vitin 2015. Gjykata e pezulloi nga detyra për shkak të hetimeve për korrupsion.
Kroaci
Ivan Vrdoljak, ministër i Ekonomisë në vitet 2014–2017. Hetimet çuan në masa të përkohshme të miratuara nga gjykatat duke e pezulluar nga detyra.
Belgjikë
Willy Claes, ministër i Jashtëm, në vitin 1995. Gjykata belge vendosi masa paraprake gjatë hetimeve të aferës Agusta. Claes u pezullua de facto nga detyra para se të jepte dorëheqjen.”
Estoni
Një rast i njohur është ai i kryetarit të Bashkisë së Talinit, Edgar Savisaar. Në vitin 2015, Savisaar u vu nën hetim për korrupsion dhe një gjykatë e pezulloi atë nga detyra e kryebashkiakut gjatë procesit penal. Vendimi u mbështet në arsyetimin se duhej parandaluar mundësia që ai të influenconte zyrtarët bashkiakë (dëshmitarë potencialë) ose të zhdukte prova. Gjykatat estoneze e rishikuan çështjen në disa nivele, por në fund Gjykata e Lartë e Estonisë e la në fuqi pezullimin, duke mos pranuar rekursin e Savisaar-it. Sipas ligjit estonez, personi i pezulluar mund t’i kërkojë gjykatës rishikim pas çdo 4 muaj, për të parë nëse vazhdojnë arsyet e pezullimit. Ky rast tregon se edhe në një shtet anëtar të BE-së, gjykata mund të ndërhyjë për të larguar përkohësisht një zyrtar të lartë lokal kur ekziston rreziku i prishjes së hetimeve. Duhet theksuar se në rastin Savisaar (një kryebashkiak i zgjedhur), masa u mor me justifikimin e mbrojtjes së interesit publik dhe u konsiderua e përkohshme dhe e rishikueshme, jo një shkarkim përfundimtar.
Spanjë
Legjislacioni spanjoll parashikon një dispozitë të veçantë (neni 384bis i Kodit Penal Procedural) sipas së cilës, nëse një zyrtar i zgjedhur akuzohet për vepra shumë të rënda si rebelim apo terrorizëm dhe ndodhet në paraburgim, pezullohet automatikisht nga funksionet e tij publike. Kjo u vu në zbatim gjatë çështjes së liderëve katalanas në 2017–2018: disa anëtarë të qeverisë rajonale të Katalonjës, të cilët ishin njëkohësisht deputetë rajonalë, u pezulluan nga mandatet e tyre pasi u arrestuan nën akuzat për rebelim lidhur me referendumin e pavarësisë. Vendimi për pezullimin automatik bazohej në ligj dhe u konfirmua si kushtetues nga Tribunal Constitucional i Spanjës në 2019. Ky është një rast ekstrem (lidhur me krime kundër shtetit), por gjithsesi dëshmon se në sistemin juridik spanjoll ekziston koncepti i largimit nga posti i një zyrtari të zgjedhur si pasojë e një mase sigurie penale.
Itali
Në Itali praktika standarde është që një ministër apo deputet i përfshirë në hetim dorëhiqet nën presionin politik. Gjithsesi, Kodi Penal italian ka të parashikuar masat ndaluese ndërshkuese si “ndalimi i përkohshëm i ushtrimit të detyrave publike” për zyrtarët publikë që akuzohen për shpërdorim detyre, korrupsion etj., nëse gjykata vlerëson se vazhdimi i ushtrimit të funksionit mund të dëmtojë hetimin. Këto masa (të ngjashme me pezullimin tonë) janë aplikuar më shpesh për kryebashkiakë, këshilltarë ose zyrtarë të administratës. Për shembull, në rastet e procedimeve antimafia në Itali, gjykatat ose prefekturat kanë pezulluar kryetarë bashkie ose këshilltarë lokalë kur dyshohej se po pengonin drejtësinë ose ishin vetë të implikuar. Ndërsa për anëtarët e kabinetit qendror, përmendim rastin e Nunzia De Girolama, ministre e Bujqësisë. Në vitin 2014 gjykata mori masa paraprake administrative që e bënë jofunksionale nga detyra.
Francë, Gjermani, Britani
Në Francë ministrat apo edhe kryebashkiakët e akuzuar për afera korrupsioni mund të vendosen nën “kontroll gjyqësor” (një masë që mund t’u kufizojë p.sh. kontaktet apo daljet jashtë shtetit), por detyrën zakonisht e lënë vetë menjëherë “për të mos dëmtuar imazhin e qeverisë”. Në Gjermani, kultura politike e bën të pamendueshme që një ministër të vazhdojë detyrën nën hije hetimi – dorëheqja vjen e menjëhershme. Në Britani të Madhe, koncepti i “responsibilitetit kolektiv dhe individual të ministrave” dikton që në momentin kur një ministër humbet besimin (qoftë dhe për dyshime joligjore), ai duhet të largohet; një shembull ishte dorëheqja e ministrit të Energjisë Chris Huhne në 2012 sapo u akuzua zyrtarisht për shmangie të drejtësisë (një vepër penale). Këto praktika kanë bërë që gjykatat të mos kenë as nevojë të shqyrtojnë pezullime forcërisht – politika vetë “vetëpastron” radhët e veta kur nis procesi penal. Përmendim këtu dhe rastin e Charles Pasqua në Francë, ish-ministër i Brendshëm. Gjatë hetimeve të drejtësisë iu vendosën masa që e bënë të pamundur ushtrimin e plotë të detyrës së tij.
