Pas OSBE, edhe Këshilli i Europës ka dhënë një goditje të fortë për zgjedhjet e 11 majit. Ndonëse procesi cilësohet i drejtë dhe konkurrues, ka pasur shumë problematika. Ky dokument kritik, i cili do të prezantohet të hënën (ditën e sotme) përpara Parlamentit Evropian, hedh dritë mbi një realitet shqetësues për funksionimin e demokracisë shqiptare dhe për vetë legjitimitetin e zgjedhjeve në një vend që ende pretendon të jetë kandidat serioz për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Vëzhguesit ndërkombëtarë evidentuan një numër të madh parregullsish që përfshinin blerjen e votës, përdorimin e paligjshëm të burimeve shtetërore në fushatë, presionin ndaj administratës publike dhe intimidimin sistematik të votuesve.
Delegacioni i Asamblesë Parlamentare përmend në mënyrë të drejtpërdrejtë atë që në qarqet diplomatike tashmë përmendet pa doreza: kapjen e shtetit nga një elitë politike që kontrollon jo vetëm ekzekutivin, por edhe drejtësinë, median dhe proceset zgjedhore. Një ndër gjetjet më të rënda të raportit është se “procesi zgjedhor zhvillohet në një klimë ku sundimi i ligjit është i brishtë dhe ku korrupsioni dhe klientelizmi minojnë besimin e qytetarëve në institucionet demokratike”.
Në këtë kontekst, zgjedhjet nuk janë instrument llogaridhënieje, por një formalitet i manipuluar për të riprodhuar pushtetin. Vëzhguesit i kushtojnë vëmendje të veçantë ndikimit të pushtetit ekzekutiv në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, si dhe mungesës së efektivitetit të Prokurorisë në ndëshkimin e abuzimeve elektorale. Asnjë zyrtar i lartë nuk është ndëshkuar për krimet zgjedhore, ndonëse ka prova të shumta për përfshirje direkte të figurave politike në skemat e manipulimit të votës.
Raporti nuk ndalet vetëm te dita e votimit, por thekson se problematikat fillojnë shumë më herët, me kapjen e administratës publike, shpërndarjen selektive të ndihmave ekonomike gjatë fushatës, punësimet elektorale dhe presionin ndaj grupeve vulnerabël, sidomos në zonat rurale dhe ato të varfra. Për më tepër, raporti ngre alarmin për kontrollin politik mbi median dhe për përdorimin masiv të propagandës, ndërkohë që media e pavarur është nën presion ekonomik dhe ligjor, duke kontribuar në një ambient informimi të njëanshëm dhe të polarizuar. Në fund, dokumenti përmend faktin se mungesa e alternativës reale politike është një tjetër simptomë e kapjes së demokracisë. Në një vend ku opozita është e përçarë dhe shpesh e delegjitimuar nga vetë sistemi, qytetarët mbeten pa zë dhe pa shpresë për ndryshim përmes kutisë së votimit.
Përfundimet dhe rekomandimet e KiE
– Misioni Ndërkombëtar i Vëzhgimit të Zgjedhjeve (IEOM) konkludon se zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 ishin konkurruese dhe të organizuara në mënyrë profesionale, por u zhvilluan në një klimë shumë të polarizuar, dhe pjesëmarrësit nuk gëzonin kushte të barabarta. Kandidatët, në përgjithësi, ishin të lirë të bënin fushatë, edhe pse disa raportuan raste intimidimi. Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Megjithatë, partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative, duke krijuar avantazh të padrejtë. U raportuan gjithashtu presione ndaj votuesve, veçanërisht punonjësve të administratës publike. Legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i ngushtë i tij nga administrata zgjedhore nuk parandaluan praktikat abuzive.
Përqendrimi i pronësisë së mediave, bashkë me autocensurën e gazetarëve dhe dominimin e mbulimit mediatik nga dy partitë kryesore, kufizuan mundësinë e votuesve për të marrë informacion të paanshëm. Fushatat në rrjetet sociale përforcuan diskursin polarizues, dhe nuk kishte ndonjë autoritet të ngarkuar për të monitoruar përmbajtjen manipuluese. Mekanizmi i ri i bashkërendimit ndërinstitucional për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një zhvillim pozitiv, por kërkohet ndjekje konkrete për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për manipulimet elektorale. Dita e votimit ishte kryesisht e qetë dhe e organizuar mirë, megjithatë pati mospërputhje të shpeshta me procedurat, incidente intimidimi dhe joshjeje të votuesve, si dhe probleme në numërimin dhe transparencën e votave.
– Votimi nga diaspora përbën një moment historik për demokracinë shqiptare. Ky votim, i mundësuar për herë të parë, u dha mundësinë shqiptarëve jashtë vendit të kontribuonin si qytetarë përveç ndihmës së tyre ekonomike. Pavarësisht miratimit të vonuar politik dhe disa problemeve organizative, procesi u menaxhua mirë.
– Mangësitë e vëzhguara ngritën pikëpyetje për integritetin e procesit zgjedhor. Në këtë kuadër, delegacioni vlerëson punën e “triumviratit shqiptar” – SPAK, Prokuroria e Përgjithshme dhe KQZ – në përpjekjet e bashkërenduara për ruajtjen e integritetit të zgjedhjeve.
– Megjithatë, kërkohet progres më i madh në kulturën politike për të forcuar besimin publik dhe për të siguruar qeverisje të mirë në të gjitha nivelet, çka fillon me zgjedhje që përmbushin standardet evropiane.
– Ekzistojnë boshllëqe dhe paqartësi që dëmtojnë qartësinë e kuadrit ligjor dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e tij si në përmbajtje, ashtu edhe në shpirt.
– Edhe pse disa rekomandime të Komisionit të Venecias dhe ODIHR janë zbatuar, shumica e rekomandimeve të vjetra, përfshirë ato mbi përbërjen e komisioneve zgjedhore, raportimin financiar gjatë fushatës, abuzimin me burimet administrative dhe krijimin e një ambienti të favorshëm mediatik, përfshirë dekriminalizimin e shpifjes, nuk janë adresuar.
– Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi të modifikuar me lista të mbyllura dhe të hapura me preferenca. Ky sistem favorizon dy partitë kryesore dhe kufizon efektin e votës me preferencë, duke i dhënë udhëheqësve të partive kontroll të madh mbi përfaqësimin parlamentar, pjesërisht për shkak të mungesës së demokracisë së brendshme në parti.
– Pati vonesa dhe ndërprerje për shkak të zëvendësimeve të vonuara të anëtarëve të komisioneve të qendrave të votimit të emëruar nga partitë politike.
– Pavarësisht përpjekjeve të KQZ për përmirësimin e aksesit për personat me aftësi të kufizuara, disa qendra votimi mbetën të papërshtatshme.
– Gjatë fushatës, terreni ishte i pabarabartë. Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi masiv i burimeve shtetërore dhe ndikimi institucional, përfshirë faljen e një numri të madh gjobash nga shteti pak para zgjedhjeve dhe pjesëmarrjen e zyrtarëve të lartë në aktivitete që u mbivendosën me fushatën elektorale, duke turbulluar kufirin mes shtetit dhe partisë.
– U regjistruan një numër i madh akuzash të besueshme për presion ndaj punonjësve publikë, intimidim të mbështetësve të opozitës, dhe keqpërdorim të rrjeteve të klientelizmit. Pati gjithashtu raportime për blerje votash, ndikim të padrejtë mbi votuesit e margjinalizuar dhe ndikim të elementëve kriminalë mbi disa parti politike.
– Fushata në rrjetet sociale nuk ishte e rregulluar dhe nuk kishte një autoritet për ta monitoruar. Pavarësisht nënshkrimit të një Kodi Sjelljeje për Fushatën Dixhitale nga shumica e partive, shumë kandidatë shpërndanë përmbajtje përçarëse ose manipuluese, ndërsa llogari të treta përdorën sjellje të koordinuar joautentike për të amplifikuar sulmet ndaj opozitës.
– Ndalimi i TikTok nga qeveria më 6 mars 2025 – i justifikuar me mungesën e filtrave për përmbajtje të dëmshme – u perceptua nga disa si një mjet manipulimi nga partia në pushtet për të kufizuar mundësitë e disa kandidatëve.
– Përfaqësimi politik i grave është rritur vitet e fundit, por përparimi i tyre vazhdon të pengohet nga barriera strukturore të rrënjosura, përfshirë mungesën e demokracisë së brendshme në parti dhe aksesin e kufizuar në financim.
– Vetëm ndryshime të kufizuara janë bërë në financimin e fushatave që nga viti 2020. Rekomandimet kyçe të Komisionit të Venecias dhe ODIHR mbeten të paadresuara, duke ndikuar në transparencën dhe barazinë e mundësive në fushatë.
– Mjedisi mediatik mbeti shumë i kufizuar, me pavarësinë, diversitetin dhe integritetin e lajmeve të cenuara nga financimi jotransparent, pronësia e përqendruar, ndërhyrjet në autonominë editoriale dhe ndikimi politik.
