Mesazhet e shumë nënave me fëmijë autikë që kërkojnë zgjidhje e nxitën këngëtaren Arta Bajrami që të dërgonte një letër publike 10 ditë më parë, kryeministrit Albin Kurti dhe presidentes Vjosa Osmani. Në një intervistë ekskluzive në Dita Jonë në A2 CNN, këngëtarja rrëfeu edhe eksperiencën e saj si nënë e dy fëmijëve autikë.
“Unë kam reaguar se jam vetë nëna e dy fëmijëve me autizëm për shkak të padrejtësive, duhet së pari ligji me fëmijë të nevojave të veçanta. Nuk është në rend dite dhe as nuk zbatohet. Duke nisur nga shkolla, duhet t’i mirëpresin fëmijët me autizëm dhe gjithëpërfshirje në aktivitete të ndryshme, por edhe kostot e harxhimeve për trajtimet e tyre, ato kanë themeloret, ato janë bazat e tyre. Unë e mbuloj vetë kemi ndihmë nga shteti 100 euro, por për çdo fëmijë autik çdo problem është individual dhe me kosto të ndryshme”, tha ajo në A2 CNN.
Bajrami tregoi se ka marrë premtime nga partia në pushtet se me formimin e qeverisë do të miratohet ligji
“Para se të shkruaj letrën më kontaktojnë shumë nëna dhe ankohen tek unë dhe mendojnë se unë mund tua zgjidh problemet dhe atë ditë mora shumë mesazhe dhe më erdhi një frustim dhe e bëra atë letër. Kam qenë në kuvend dhe kam pas një takim me partinë në pushtet dhe më kanë premtuar që sapo të formohet do të vijë ky ligj në rend dite dhe do të votohet. Jemi në pritje”, u shpreh Bajrami në A2 CNN..
Këngëtarja rrëfen gjithashtu se pasi shkroi letrën, çështja filloi të politizohej dhe ajo nuk kërkon një gjë të tillë, por vetëm reagim nga institucionet.
“Pastaj filloi kjo gjë të politizohet filluan edhe këto partitë opozitare ta keqpërdornin. Nuk kam qasje politike, por kam kërkuar nga krerët kryesorë që të që të reagohet dhe punohet në këtë aspekt”.
Letër e Hapur drejtuar Kryeministrit dhe Presidentes së Republikës së KosovësPrishtinë, [21.08.2025]I nderuar Kryeministër Albin KurtiE nderuara Presidente Vjosa OsmaniUnë jam Arta Bajrami, këngëtare e njohur, por mbi të gjitha nënë e dy fëmijëve me autizëm. Sot nuk po ju shkruaj si artiste, por si një nënë që çdo ditë lufton me sfidat që sjell mungesa e përkujdesjes institucionale për fëmijët me nevoja të veçanta në Kosovë.1. Ngërçi politik – shteti në kolapsQë nga zgjedhjet e 9 shkurtit, Kosova është futur në një ngërç politik të turpshëm. Kuvendi ka dështuar mbi 50 herë të zgjedhë një kryetar, Qeveria nuk është formuar, dhe jeta e qytetarëve është lënë peng i pazareve politike. Kjo krizë ka paralizuar çdo proces shtetëror – nga buxheti i institucioneve, deri te projektet sociale që prekin jetën e mijëra familjeve.2. Ligji për fëmijët me nevoja të veçanta – padrejtësi e vazhdueshmeEdhe pse ka vite që flitet për ligjin për fëmijët me aftësi të kufizuara, ai ende nuk është miratuar. Ndërkohë, rreth 38 mijë fëmijë me aftësi të kufizuara janë jashtë sistemit arsimor, dhe familjet e tyre nuk marrin as mbështetje minimale. Ju e dini se çdo ditë vonesë është një dëm i pariparueshëm për zhvillimin e këtyre fëmijëve. A ka më turp se një shtet që i kthen shpinën më të pambrojturve?3. Projekti i Halil Kastratit – mbështetje që mungonHumanisti Halil Kastrati ka nisur një projekt të jashtëzakonshëm për ndërtimin e një residence për fëmijët me autizëm. Ky është një projekt shpëtimtar, i cili do të sillte shpresë për shumë familje. Por edhe ky ka mbetur i bllokuar, sepse institucionet nuk po japin miratimin dhe përkrahjen që duhet. Kur shoqëria civile dhe individët humanë bëjnë atë që duhet të bënte shteti, ju përsëri heshtni.Kërkesa imeUnë nuk po ju lutem, po ju kërkoj me të drejtën që ma jep statusi i qytetares, i nënës dhe i një figure publike që përfaqëson shumë familje të ngjashme me timen:1. Formoni menjëherë institucionet dhe nxirrni vendin nga kriza politike.2. Miratoni ligjin për fëmijët me nevoja të veçanta pa asnjë vonesë tjetër.3. Mbështetni dhe aprovoni projektin e Halil Kastratit për rezidencën e fëmijëve me autizëm.Nëse nuk veproni, atëherë historia do t’ju kujtojë si udhëheqësit që lanë pas dore fëmijët më të brishtë të këtij vendi.Me dhimbje, indinjatë dhe forcën e një nëne,Arta BajramiKëngëtare & Nënë e dy fëmijëve me autizëm
Tag: autizëm
-
Nënë e fëmijëve me autizëm, Arta Bajrami letër Kurtit dhe Osmanit. Çfarë e tronditi artisten?
-
Autizmi: 44% e adoleshentëve arrijnë të kalojnë pa u vënë re, por me çfarë kostoje?
Foto ilustruese
TIRANË- Në një shoqëri që shpërblen përshtatjen sociale dhe “normalitetin”, njerëzit “të ndryshëm” përpiqen të fshihen pas një maske uniformiteti. Qëllimi është të kalosh pa u vënë re, të “dukesh si” të tjerët dhe të pranohesh. A ia dalin mbanë? Po, por jo pa një kosto. Për herë të parë, shkenca zbulon saktësisht se çfarë ndodh në trurin e adoleshentëve me autizëm kur ata përpiqen të shtypin simptomat e tyre. Gjetjet inovative janë botuar në “Scientific Reports”.
Hulumtuesit nga Instituti i Autizmit në Universitetin Drexel në SHBA, të udhëhequr nga Dr. Matthew Lerner, studiuan funksionimin neurologjik të adoleshentëve që plotësojnë kriteret diagnostikuese për autizmin, por arrijnë të mos perceptohen si autikë në mjedisin e tyre shkollor. Duke përdorur elektroencefalografinë (EEG), ata regjistruan se si këta adoleshentë iu përgjigjën fytyrave dhe shprehjeve, duke zbuluar ndryshime të habitshme në mënyrën se si ata përpunuan informacionin social.
Çfarë do të thotë të “kalosh pa u zbuluar”?
Sipas gjetjeve, 44% e adoleshentëve me autizëm që morën pjesë në studim “kaluan” si jo-autikë në shkollë, që do të thotë se mësuesit e tyre nuk i vunë kurrë. Megjithatë, vetë adoleshentët përmbushën qartë kriteret zyrtare diagnostikuese. Ky dallim i ndihmoi studiuesit të përcaktonin qartë se çfarë do të thotë të kalosh pa u zbuluar: Këta janë adoleshentë që duken tipikë në klasë, por shfaqin sjellje autistike në testet diagnostikuese të strukturuara, por edhe në sjelljen e përditshme në shtëpi.
Çfarë tregon truri?
Aktiviteti nervor i këtyre adoleshentëve tregoi dy karakteristika të rëndësishme: Reagime automatike më të shpejta ndaj fytyrave, krahasuar me grupet e tjera, duke sugjeruar se truri i tyre është më vigjilent për të zbuluar stimujt socialë. Po ashtu, u vu re reaktivitet emocional i reduktuar ndaj shprehjeve delikate të fytyrës, që do të thotë një përgjigje emocionale më e ulët ndaj stimujve që normalisht shkaktojnë empati ose tension.
Sipas shpjegimit të Dr. Lerner, truri i tyre mund të jetë i programuar për të njohur shpejt sinjalet sociale, por për të zvogëluar intensitetin e angazhimit emocional, qoftë si një mekanizëm përgatitor ose si një mënyrë për të menaxhuar ankthin social.
Të dhënat u mblodhën si pjesë e një studimi nga Instituti Kombëtar i Shëndetit Mendor i SHBA-së dhe përfshinin një mostër të gjerë nga komuniteti. Kështu hulumtimi hedh dritë mbi një aspekt tjetër: Ndoshta ka më shumë adoleshentë autikë sesa mendojmë?
Mund të jetë i padukshëm, por prapëseprapë është autizëm.
Studiuesit sqarojnë se “autizmi i padukshëm” nuk është më pak autizëm. Përkundrazi, është më dobësues. Përpjekja e vazhdueshme për t’u “përshtatur”, për të lexuar dhe për t’iu përgjigjur sinjaleve sociale në një mënyrë që konsiderohet e pranueshme, ka një kosto të lartë njohëse dhe psikologjike. “Maskimi”, siç quhet kjo strategji adaptimi, shpesh shoqërohet me ankth, lodhje, depresion dhe lodhje.
Studimi aktual ofron për herë të parë të dhëna objektive neurofiziologjike mbi këtë fenomen, i cili shqetëson jo vetëm specialistët, por edhe prindërit, mësuesit dhe shoqërinë. Sepse vetëm pse dikush “duket” normal, nuk do të thotë se nuk ka nevojë për mbështetje. Ndonjëherë, do të thotë pikërisht e kundërta.
“Shpresojmë që gjetjet tona do të çojnë në identifikim më të mirë të këtyre adoleshentëve dhe në një mbështetje më kuptimplote për ta, në mënyrë që të mos kenë nevojë të fshihen pas një maske për t’u pranuar,”- përfundon Dr. Lerner./ZËRI -
Studimi danez: Vaksinat e fëmijërisë nuk shkaktojnë autizëm!
Një tjetër studim i madh ka konfirmuar se vaksinat rutinë të fëmijërisë nuk shkaktojnë autizëm.
Teoria doli në pah tre dekada më parë dhe mori kritika pasi një studim u botua – dhe më vonë u tërhoq – në një revistë të madhe mjekësore në vitin 1998. Ndërsa teoria është diskredituar që atëherë në shumë studime nga e gjithë bota, miti vazhdon të ekzistojë.
Sot, aktivistët kundër vaksinave shpesh i referohen aluminit, i cili përdoret në sasi të vogla në shumë vaksina të fëmijërisë për të rritur efektivitetin e tyre, për të argumentuar se vaksinat nuk janë të sigurta.
Studiuesit danezë e hetuan këtë në studimin e fundit, i cili u botua në Annals of Internal Medicine dhe përfshinte më shumë se një milion fëmijë të lindur në Danimarkë midis viteve 1997 dhe 2018.
Studimi zbuloi se vaksinat që përmbajnë alumin nuk rrisin rrezikun e problemeve shëndetësore siç janë çrregullimi i spektrit të autizmit, astma ose çrregullimet autoimune.
Dr. Niklas Andersson, një nga autorët e studimit dhe studiues i vaksinave në Institutin Statens Serum (SSI) të Danimarkës, i përshkroi rezultatet si “qetësuese”.
“Nuk kemi gjetur asgjë që tregon se sasia shumë e vogël e aluminit e përdorur në programin e vaksinimit të fëmijërisë rrit rrezikun e 50 problemeve të ndryshme shëndetësore në fëmijëri”, tha Andersson në një deklaratë.
Studiuesit thanë se gjetjet duhet të përdoren për të shpërndarë dezinformatat në lidhje me vaksinat, të cilat janë bërë një pikë e nxehtë politike vitet e fundit, përfshirë gjatë pandemisë COVID-19.
Autoritetet shëndetësore i fajësojnë këto gënjeshtra për rritjen e numrit të prindërve që zgjedhin të mos marrin vaksinat rutinë, duke lënë një hapësirë që sëmundje të parandalueshme si fruthi dhe kolla e mirë të rikthehen në Evropë dhe gjetkë.
Që nga viti 2010, mbulimi i vaksinës ka rënë për të paktën një vaksinë në Austri, Belgjikë, Qipro, Finlandë, Francë, Gjermani, Greqi, Itali, Luksemburg, Holandë, Spanjë, Suedi dhe Mbretërinë e Bashkuar.
Pse miti vazhdon të ekzistojë
Teoria se vaksinat shkaktojnë autizëm fitoi terren në fillim të viteve 2000, pasi mjeku britanik Andrew Wakefield botoi një artikull në The Lancet, një revistë kryesore mjekësore, në vitin 1998 duke spekuluar se vaksina kundër fruthit, shytave dhe rubeolës (MMR) mund të shkaktojë autizëm.
Studimi ishte plot me të meta metodologjike dhe të dhëna të falsifikuara, dhe më vonë u tërhoq. Wakefield, i cili fitoi para nga paditë e ngritura kundër prodhuesve të vaksinave, iu hoq gjithashtu licenca e tij mjekësore.
Por idetë e tij ishin bindëse për prindërit të cilët vunë re se fëmijët e tyre morën vaksinën MMR afërsisht në të njëjtën kohë kur ata filluan të shfaqnin shenja të autizmit.
Studimet e mëvonshme treguan se kjo ishte në fakt një rastësi. Ndërsa të gjitha vaksinat vijnë me njëfarë rreziku të efekteve anësore, vaksinimet rutinë të fëmijërisë janë të sigurta dhe efektive – dhe nuk rrisin rrezikun e autizmit, përfunduan këto studime.
Megjithatë, miti ka mbetur, pjesërisht sepse ende nuk dihet shumë rreth asaj që e shkakton në të vërtetë autizmin, dhe sepse diagnozat janë rritur që nga fillimi i shekullit.
Shkencëtarët besojnë se rritja është pjesërisht për shkak të rritjes së ndërgjegjësimit rreth autizmit dhe një përkufizimi më të gjerë të çrregullimit. Ata gjithashtu kanë studiuar nëse faktorët mjedisorë, siç është ekspozimi prenatal ndaj ndotjes së ajrit ose pesticideve të caktuara, mund të luajnë një rol.
Në prill, sekretari amerikan i shëndetësisë, Robert F. Kennedy Jr., u zotua të identifikonte shkakun e autizmit deri në shtator, si pjesë e një projekti masiv kërkimor. Kennedy tha se shkencëtarët do të vlerësonin sistemin ushqimor, mjedisin, qasjet prindërore dhe vaksinat, në një veprim që u kritikua gjerësisht nga studiues të pavarur.
Anders Hviid, një studiues i vaksinave në SSI, tha se studime të mëdha si raporti i fundit danez “janë pjesë e bastionit kundër politizimit të njohurive shëndetësore, i cili mund të dëmtojë besimin tek vaksinat”.
“Është absolutisht thelbësore që ta ndajmë qartë shkencën e vërtetë nga fushatat e motivuara politikisht – përndryshe rrezikojmë që çmimin ta paguajnë fëmijët danezë”, tha Hviid./ Euronews.
-
Jetesa me ADHD dhe autizëm, ngjashmëritë dhe dallimet, një sfidë mes impulsit dhe rutinës
Jetesa me ADHD dhe autizëm njëkohësisht mund të jetë një sfidë e përditshme mes nevojës për stimulim të vazhdueshëm dhe dëshirës për qëndrueshmëri dhe parashikueshmëri. Këto dy gjendje neurozhvillimore shpesh bashkëekzistojnë te e njëjta person, por përballja me to kërkon kuptim të thelluar dhe mbështetje të personalizuar, sidomos në rastin e vajzave, të cilat shpesh shfaqin simptoma ndryshe nga djemtë dhe mbeten të padiagnostikuara për një kohë të gjatë.
ADHD dhe autizmi janë çrregullime që ndikojnë mënyrën si personat mendojnë, mësojnë, ndihen dhe ndërveprojnë me të tjerët. Simptomat e tyre mund të përzihen apo mbivendosen, duke e bërë të vështirë diferencimin e saktë mes tyre. ADHD karakterizohet nga vëmendje e dobët, hiperaktivitet dhe impulsivitet, ndërsa autizmi paraqet vështirësi në komunikim social, sjellje të përsëritura dhe ndjeshmëri të shtuar ose të reduktuar ndaj stimujve sensorë.
Dallimet mes dy gjendjeve janë të shumta, nga kontaktet me sy dhe ndërveprimi social, te përqendrimi dhe reagimi ndaj ndryshimeve. Megjithatë, ka edhe ngjashmëri të mëdha, si problemet me fokusin, emocionet intensive dhe ndjeshmëria ndaj zhurmave apo teksturave.
Rreth 50-70% e personave me autizëm kanë gjithashtu edhe diagnozën e ADHD-së – një kombinim që shpesh etiketohet si AuDHD. Jetesa me të dyja gjendjet mund të krijojë ndërlikime shtesë, sidomos kur njëra maskon simptomat e tjetrës dhe çon në diagnoza të gabuara ose të vonuara. Kjo ndodh veçanërisht te vajzat dhe gratë, të cilat janë të prira të fshehin ose të maskojnë vështirësitë e tyre për t’u përshtatur me shoqërinë, duke i bërë simptomat më pak të dukshme për profesionistët shëndetësorë.
Diagnostikimi kërkon një vlerësim të kujdesshëm dhe gjithëpërfshirës, duke përfshirë specialistë të fushës së zhvillimit dhe shëndetit mendor. Trajtimi është multidisiplinar dhe duhet të përshtatet sipas nevojave individuale të personit, përmes terapive sjellore, medikamenteve, mbështetjes arsimore dhe trajtimeve që ndihmojnë në rregullimin emocional dhe social.
Qasja moderne ndaj jetës me ADHD dhe autizëm nuk synon “korrigjimin” e individit, por mbështetjen dhe fuqizimin e tij për të zhvilluar potencialin, duke respektuar neurodiversitetin dhe individualitetin e secilit.
-
Ndjesa publike e kryeministrit Rama, në mesnatë (video)
Ndjesë- thotë kryeministri Rama në një reflektim të publikuar vonë.
Edi Rama ka kërkuar ndjesë publike pas përdorimit të termit “autizëm politik”, që solli reagime shoqerore.Ai shtoi se qeveria do të dyfishojë mbështetjen për fëmijët me aftësi të veçanta.
Rama tha se reagimet politike pas deklaratës së tij nuk do ta ndalojnë për të vijuar punën për të mbështetur më shumë familjet në nevojë.
Edi Rama:
“Mirëmbrëma është vonë por nuk mund të mos e ndaja dot këtë reflektim. Të gabosh është njerëzore, por të mos kërkosh ndjesë kur gabon nuk është burrërore. Krejt pa dashje kam cenuar sot fëmijët autikë, kam lënduar prindërit e tyre duke folur për autizëm politik. Shprehje që më ka mbetur në mendje nga literatura politike, më ka dalë krejt padashje. Por ja që u desht të gaboja që pastaj të mësoja se prej vitesh konsiderohet e papërshtatshme dhe në fakt me plot të drejtë.
Prandaj kërkoj ndjesë dhe u garantoj se kam jo respekt, por admirim për fëmijët me aftësi speciale, cka më ka shtyrë të nxis dyfishim e mbështetjes së tyre nga qeveria, gjë që e kam thënë do të jetë pjesë e projektbuxhetit të 2026.
Ndërsa lehaqeneve që i kam nga pas që u kapën pas fëmijëve autikë si i mbytur pas fijes së barit për të fituar ndonjë pikë në sytë e prindërve të nderuar, u jap fjalën se do të jetë një motiv më shumë që të shpenzoj çdo energji timen deri më 11 maj që t’u japim mësimin më të merituar për të gjitha prapësitë e tyre të panumërta në kurriz të këtij vendi dhe në kurriz të këtij populli -
“I kam cenuar pa dashje”/ Rama ‘pendohet’, kërkon ndjesë për përmendjen e termit “autik”
Kryeministri Edi Rama, përmes një videoje të postuar në Facebook, ka kërkuar falje për një deklaratë të bërë gjatë një takimi elektoral. Rama tha se foli për autizëm politik, duke harruar se prej vitesh kjo shprehje konsiderohet e papërshtatshme.
“Kërkoj ndjesë, ishte një term i gabuar,” u shpreh Rama. Konkretisht, gjatë fjalës së tij, kreu i qeverisë tha: “Të votosh kënetën je politikisht autik.”
“Nuk mund të mos e ndaja këtë reflektim. Të gabosh është njerëzore, por të mos kërkosh ndjesë nuk është burrërore. Pa dashje, sot kam cënuar fëmijët me autizëm dhe kam lënduar prindërit e tyre, duke përdorur shprehjen ‘autizëm politik’. Më doli krejt pa qëllim, por ndodhi — duhej të gaboja që të mësoja. Prej vitesh, përdorimi i këtij termi është konsideruar i papërshtatshëm, dhe me të drejtë. Ju kërkoj ndjesë dhe dua të theksoj se kam jo vetëm respekt, por edhe admirim për fëmijët me aftësi të veçanta dhe për prindërit e tyre. Është pikërisht ky respekt që më ka shtyrë të nxis dyfishimin e mbështetjes për ta nga qeveria. E kam theksuar më shumë se një herë se kjo do të përfshihet në projektbuxhetin e vitit 2026″, tha Rama.
“Ndërkohë, për ata që u kapën pas kësaj deklarate si i mbyturi pas fijes së barit, kjo do të jetë një arsye më shumë për të kanalizuar çdo energji timen, me qëllim që t’u japim mësimin e merituar për të gjitha prapësitë e tyre të pamerituara në kurriz të këtij populli dhe këtij vendi,” tha ai. -
Pse po rritet shkalla e rasteve me autizëm?
Qeveria e Shteteve të Bashkuara i bëri të ditura të dhëna e reja këtë javë për autizmin, të cilat tregojnë se shkalla e diagnostikimeve me autizëm te fëmijët amerikanë shënoi rritje rekorde në vitin 2022.Autizmi është çrregullim neurologjik dhe zhvillimor, i karakterizuar nga ndërprerje në sinjalizimin e trurit, të cilat shkaktojnë sjellje, komunikim, ndërveprim dhe të mësuar të mënyra të pazakonshme.
Numri i fëmijëve të diagnostikuar me autizëm në SHBA është rritur ndjeshëm që nga viti 2000. Kjo ka shtuar shqetësimin publik se çfarë po e shkakton përhapjen e tij.Si diagnostikohet autizmi?
Nuk ka mjete objektive për diagnostikimin e Çrregullimit të Spektrit të Autizmit (ASD), siç njihet autizmi me emër mjekësor, siç janë analizat gjaku apo skanimi i trurit në rëntgen. Në vend të tyre, diagnozat bëhen bazuar në vëzhgime dhe intervista.
Termi “spektër” pasqyron gamën e gjerë të manifestimeve të mundshme. Disa persona me ASD mund të kenë aftësi të mira për bisedë, ndërsa të tjerë mund të jenë jokomunikues. Disa mund të jenë shumë të ndjeshëm ndaj zërave, prekjes apo stimujve të tjerë. Të tjerë mund të kenë sjellje ose interesa të kufizuara apo të përsëritura. Disa mund të kenë nevojë për ndihmë në jetën e përditshme, ndërsa të tjerë shumë pak ose fare.
Akademia Amerikane e Pediatrisë këshillon që të gjithë fëmijët të kontrollohen për autizëm në muajt 18 dhe 24, kur shumica e tyre fillojnë të shfaqin simptoma. Megjithatë, mosha mesatare e diagnozës mbetet afër 4 vjeç në SHBA dhe 5 vjeç globalisht.
Sa i zakonshëm është autizmi?
Në vitin 2022, shkalla e diagnostikimit me autizëm te 8-vjeçarët në SHBA ishte 1 në 31, ose 3.2 për qind, nga 2.77 për qind në vitin 2020, 2.27 për qind në vitin 2018 dhe 0.66 për qind në vitin 2000, sipas Qendrave Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).
Një studim në Angli në vitin 2021 gjeti se shkalla e autizmit te fëmijët atje u rrit në 1.76 për qind, nga 1.57 për qind në vitin 2009.
Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se përhapja globale te fëmijët është 1 për qind, nga 0.62 për qind në 2012, me vërejtjen se shumë vende nuk kanë burime për t’i identifikuar dhe raportuar rastet.
Çka e shkakton autizmin?
Shkaqet e autizmit nuk janë të qarta.
Shkencëtarët mendojnë se karakteristikat neurologjike mund të zhvillohen gjatë shtatzënisë, kur truri i fetusit është duke u formësuar. Studimet e lidhin autizmin me faktorë gjatë shtatzënisë, dhe disa kërkime sugjerojnë një lidhje me komplikimet gjatë lindjes dhe kohën e lindjes.
Faktorët gjenetikë përbëjnë rreth 80 për qind të rrezikut për zhvillimin e autizmit, sipas studimeve.
Një fushë kërkimi në rritje është epigjenetika – ndërveprimi midis faktorëve gjenetikë dhe atyre mjedisorë. Një teori sugjeron se ekspozimi i një gruaje ndaj ndotjes së ajrit ose substancave të dëmshme para ose gjatë shtatzënisë mund të shkaktojë një mutacion gjenetik që çon në autizëm te fëmija.
Variacionet gjenetike te disa persona me autizëm forcojnë provat për një komponent gjenetik. Disa çrregullime gjenetike të lidhura me rrezik më të lartë për autizëm përfshijnë sindromën Fragile X, kompleksin sklerozë tuberoz, sindromën Phelan-McDermid dhe sindromën Prader-Willi.
Faktorë të tjerë të mundshëm përfshijnë peshën shumë të ulët në lindje, verdhëzën te të porsalindurit, komplikimet gjatë shtatzënisë ose lindjes, probleme me florën bakteriale të zorrëve, çrregullime të sistemit imunitar, të pasurit një vëlla ose motër me autizëm, dhe faktorë prindërorë si mosha, obeziteti dhe diabeti.
Sekretari amerikan i Shëndetësisë, Robert F. Kennedy, Jr. dhe figura të tjera publike kanë promovuar një teori – në kundërshtim me provat shkencore – se vaksinat e fëmijërisë shkaktojnë autizëm.
Ideja rrjedh nga një studim i rrëzuar më parë i studiuesit britanik, Andrew Wakefield, në fund të viteve ‘90 që e lidhi rritjen rasteve me autizëm me përdorimin e madh të vaksinës së fruthit.
Asnjë studim serioz nuk ka gjetur lidhje midis autizmit dhe vaksinave apo përbërësve të tyre si timerosali apo formaldehidi. Shkalla e vaksinimit ka rënë ndërkohë që rastet me autizëm janë rritur.
Pse po rriten rastet me autizëm?
Studiuesit ia atribuojnë kryesisht rritjen e rasteve me autizëm skanimit më të madh dhe përfshirjes së një game më të gjerë sjelljesh në përkufizimin e çrregullimit. Historikisht, përkufizimi i autizmit përfshinte vetëm aftësi të kufizuara intelektuale të moderuara, deri në të rënda. Sot, mjekët njohin se format më të rënda përbëjnë vetëm rreth 25 për qind të rasteve.
Në vitin 2013, ekspertët e shëndetit mendor kombinuan tri diagnoza të ndara – çrregullimi autistik, çrregullimi i Aspergerit dhe çrregullimi zhvillimor gjithëpërfshirës – nën ombrellën e çrregullimit të spektrit të autizmit.
Një studim i tetorit 2024 mbi të dhënat e sigurimeve shëndetësore në SHBA gjeti rritjet më të mëdha të diagnozave në grupe që më parë kishin norma të ulëta zbulimi, përfshirë të rinjtë, gratë dhe fëmijët nga disa grupe racore ose etnike.
Studiuesit kanë vërejtur gjithashtu se disa faktorë rreziku janë bërë më të zakonshëm, si lindja e parakohshme apo lindja nga prindër të moshuar.
Diagnozat e formave më të rënda të çrregullimit, të njohura si autizëm i thellë, nuk janë rritur ndjeshëm sa format më të lehta të autizmit, raportoi CDC.
Kennedy ka deklaruar, pa prova shkencore, se faktorët mjedisorë janë përgjegjës për rritjen e madhe të rasteve të autizmit dhe se ai planifikon të financojë hulumtime për t’i identifikuar ato.
A ka tretman?
Nuk ka tretman apo shërbim për autizmin. Megjithatë, ekspertët pajtohen se diagnoza e hershme është thelbësore. Ndërhyrjet mbështetëse – idealisht para moshës trevjeçare – janë vendimtare për përmirësimin e aftësive kognitive, sociale dhe të komunikimit.
Këto masa mund të përfshijnë terapi për të folurit, terapi profesionale, trajnime për t’u shoqëruar, terapi për integrimin ndijor, ndihma vizuale, rutina të strukturuara, plane arsimore individuale, terapi familjare dhe ofrim të një mjedisi të qetë dhe të parashikueshëm./REL -
Shkalla e autizmit te fëmijët amerikanë, rritje rekord! Çfarë e shkakton dhe si diagnostikohet
Qeveria e Shteteve të Bashkuara i bëri të ditura të dhëna e reja këtë javë për autizmin, të cilat tregojnë se shkalla e diagnostikimeve me autizëm te fëmijët amerikanë shënoi rritje rekorde në vitin 2022.
Autizmi është çrregullim neurologjik dhe zhvillimor, i karakterizuar nga ndërprerje në sinjalizimin e trurit, të cilat shkaktojnë sjellje, komunikim, ndërveprim dhe të mësuar të mënyra të pazakonshme.
Numri i fëmijëve të diagnostikuar me autizëm në SHBA është rritur ndjeshëm që nga viti 2000. Kjo ka shtuar shqetësimin publik se çfarë po e shkakton përhapjen e tij.
Si diagnostikohet autizmi?
Nuk ka mjete objektive për diagnostikimin e Çrregullimit të Spektrit të Autizmit (ASD), siç njihet autizmi me emër mjekësor, siç janë analizat gjaku apo skanimi i trurit në rëntgen. Në vend të tyre, diagnozat bëhen bazuar në vëzhgime dhe intervista.Termi “spektër” pasqyron gamën e gjerë të manifestimeve të mundshme. Disa persona me ASD mund të kenë aftësi të mira për bisedë, ndërsa të tjerë mund të jenë jokomunikues. Disa mund të jenë shumë të ndjeshëm ndaj zërave, prekjes apo stimujve të tjerë. Të tjerë mund të kenë sjellje ose interesa të kufizuara apo të përsëritura. Disa mund të kenë nevojë për ndihmë në jetën e përditshme, ndërsa të tjerë shumë pak ose fare.
Akademia Amerikane e Pediatrisë këshillon që të gjithë fëmijët të kontrollohen për autizëm në muajt 18 dhe 24, kur shumica e tyre fillojnë të shfaqin simptoma. Megjithatë, mosha mesatare e diagnozës mbetet afër 4 vjeç në SHBA dhe 5 vjeç globalisht.
Sa i zakonshëm është autizmi?
Në vitin 2022, shkalla e diagnostikimit me autizëm te 8-vjeçarët në SHBA ishte 1 në 31, ose 3.2 për qind, nga 2.77 për qind në vitin 2020, 2.27 për qind në vitin 2018 dhe 0.66 për qind në vitin 2000, sipas Qendrave Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).Një studim në Angli në vitin 2021 gjeti se shkalla e autizmit te fëmijët atje u rrit në 1.76 për qind, nga 1.57 për qind në vitin 2009.
Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se përhapja globale te fëmijët është 1 për qind, nga 0.62 për qind në 2012, me vërejtjen se shumë vende nuk kanë burime për t’i identifikuar dhe raportuar rastet.
Çfarë e shkakton autizmin?
Shkaqet e autizmit nuk janë të qarta.Shkencëtarët mendojnë se karakteristikat neurologjike mund të zhvillohen gjatë shtatzënisë, kur truri i fetusit është duke u formësuar. Studimet e lidhin autizmin me faktorë gjatë shtatzënisë, dhe disa kërkime sugjerojnë një lidhje me komplikimet gjatë lindjes dhe kohën e lindjes.
Faktorët gjenetikë përbëjnë rreth 80 për qind të rrezikut për zhvillimin e autizmit, sipas studimeve.
Një fushë kërkimi në rritje është epigjenetika – ndërveprimi midis faktorëve gjenetikë dhe atyre mjedisorë. Një teori sugjeron se ekspozimi i një gruaje ndaj ndotjes së ajrit ose substancave të dëmshme para ose gjatë shtatzënisë mund të shkaktojë një mutacion gjenetik që çon në autizëm te fëmija.
Variacionet gjenetike te disa persona me autizëm forcojnë provat për një komponent gjenetik. Disa çrregullime gjenetike të lidhura me rrezik më të lartë për autizëm përfshijnë sindromën Fragile X, kompleksin sklerozë tuberoz, sindromën Phelan-McDermid dhe sindromën Prader-Willi.
Faktorë të tjerë të mundshëm përfshijnë peshën shumë të ulët në lindje, verdhëzën te të porsalindurit, komplikimet gjatë shtatzënisë ose lindjes, probleme me florën bakteriale të zorrëve, çrregullime të sistemit imunitar, të pasurit një vëlla ose motër me autizëm, dhe faktorë prindërorë si mosha, obeziteti dhe diabeti.
Sekretari amerikan i Shëndetësisë, Robert F. Kennedy, Jr. dhe figura të tjera publike kanë promovuar një teori – në kundërshtim me provat shkencore – se vaksinat e fëmijërisë shkaktojnë autizëm.
Ideja rrjedh nga një studim i rrëzuar më parë i studiuesit britanik, Andrew Wakefield, në fund të viteve ‘90 që e lidhi rritjen rasteve me autizëm me përdorimin e madh të vaksinës së fruthit.
Asnjë studim serioz nuk ka gjetur lidhje midis autizmit dhe vaksinave apo përbërësve të tyre si timerosali apo formaldehidi. Shkalla e vaksinimit ka rënë ndërkohë që rastet me autizëm janë rritur.
Pse po rriten rastet me autizëm?
Studiuesit ia atribuojnë kryesisht rritjen e rasteve me autizëm skanimit më të madh dhe përfshirjes së një game më të gjerë sjelljesh në përkufizimin e çrregullimit. Historikisht, përkufizimi i autizmit përfshinte vetëm aftësi të kufizuara intelektuale të moderuara, deri në të rënda. Sot, mjekët njohin se format më të rënda përbëjnë vetëm rreth 25 për qind të rasteve.Në vitin 2013, ekspertët e shëndetit mendor kombinuan tri diagnoza të ndara – çrregullimi autistik, çrregullimi i Aspergerit dhe çrregullimi zhvillimor gjithëpërfshirës – nën ombrellën e çrregullimit të spektrit të autizmit.
Një studim i tetorit 2024 mbi të dhënat e sigurimeve shëndetësore në SHBA gjeti rritjet më të mëdha të diagnozave në grupe që më parë kishin norma të ulëta zbulimi, përfshirë të rinjtë, gratë dhe fëmijët nga disa grupe racore ose etnike.
Studiuesit kanë vërejtur gjithashtu se disa faktorë rreziku janë bërë më të zakonshëm, si lindja e parakohshme apo lindja nga prindër të moshuar.
Diagnozat e formave më të rënda të çrregullimit, të njohura si autizëm i thellë, nuk janë rritur ndjeshëm sa format më të lehta të autizmit, raportoi CDC.
Kennedy ka deklaruar, pa prova shkencore, se faktorët mjedisorë janë përgjegjës për rritjen e madhe të rasteve të autizmit dhe se ai planifikon të financojë hulumtime për t’i identifikuar ato.
Nuk ka shërbim për autizmin. Megjithatë, ekspertët pajtohen se diagnoza e hershme është thelbësore. Ndërhyrjet mbështetëse – idealisht para moshës trevjeçare – janë vendimtare për përmirësimin e aftësive kognitive, sociale dhe të komunikimit.Këto masa mund të përfshijnë terapi për të folurit, terapi profesionale, trajnime për t’u shoqëruar, terapi për integrimin ndijor, ndihma vizuale, rutina të strukturuara, plane arsimore individuale, terapi familjare dhe ofrim të një mjedisi të qetë dhe të parashikueshëm./REL
-
Pse po rritet shkalla e rasteve të fëmijëve me autizëm?
Reuters
Qeveria e Shteteve të Bashkuara i bëri të ditura të dhëna e reja këtë javë për autizmin, të cilat tregojnë se shkalla e diagnostikimeve me autizëm te fëmijët amerikanë shënoi rritje rekorde në vitin 2022.Autizmi është çrregullim neurologjik dhe zhvillimor, i karakterizuar nga ndërprerje në sinjalizimin e trurit, të cilat shkaktojnë sjellje, komunikim, ndërveprim dhe të mësuar të mënyra të pazakonshme.
Numri i fëmijëve të diagnostikuar me autizëm në SHBA është rritur ndjeshëm që nga viti 2000. Kjo ka shtuar shqetësimin publik se çfarë po e shkakton përhapjen e tij.
Si diagnostikohet autizmi?
Nuk ka mjete objektive për diagnostikimin e Çrregullimit të Spektrit të Autizmit (ASD), siç njihet autizmi me emër mjekësor, siç janë analizat gjaku apo skanimi i trurit në rëntgen. Në vend të tyre, diagnozat bëhen bazuar në vëzhgime dhe intervista.
Termi “spektër” pasqyron gamën e gjerë të manifestimeve të mundshme. Disa persona me ASD mund të kenë aftësi të mira për bisedë, ndërsa të tjerë mund të jenë jokomunikues. Disa mund të jenë shumë të ndjeshëm ndaj zërave, prekjes apo stimujve të tjerë. Të tjerë mund të kenë sjellje ose interesa të kufizuara apo të përsëritura. Disa mund të kenë nevojë për ndihmë në jetën e përditshme, ndërsa të tjerë shumë pak ose fare.
Akademia Amerikane e Pediatrisë këshillon që të gjithë fëmijët të kontrollohen për autizëm në muajt 18 dhe 24, kur shumica e tyre fillojnë të shfaqin simptoma. Megjithatë, mosha mesatare e diagnozës mbetet afër 4 vjeç në SHBA dhe 5 vjeç globalisht.
Sa i zakonshëm është autizmi?
Në vitin 2022, shkalla e diagnostikimit me autizëm te 8-vjeçarët në SHBA ishte 1 në 31, ose 3.2 për qind, nga 2.77 për qind në vitin 2020, 2.27 për qind në vitin 2018 dhe 0.66 për qind në vitin 2000, sipas Qendrave Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).
Një studim në Angli në vitin 2021 gjeti se shkalla e autizmit te fëmijët atje u rrit në 1.76 për qind, nga 1.57 për qind në vitin 2009.
Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se përhapja globale te fëmijët është 1 për qind, nga 0.62 për qind në 2012, me vërejtjen se shumë vende nuk kanë burime për t’i identifikuar dhe raportuar rastet.
Çka e shkakton autizmin?
Shkaqet e autizmit nuk janë të qarta.
Shkencëtarët mendojnë se karakteristikat neurologjike mund të zhvillohen gjatë shtatzënisë, kur truri i fetusit është duke u formësuar. Studimet e lidhin autizmin me faktorë gjatë shtatzënisë, dhe disa kërkime sugjerojnë një lidhje me komplikimet gjatë lindjes dhe kohën e lindjes.
Faktorët gjenetikë përbëjnë rreth 80 për qind të rrezikut për zhvillimin e autizmit, sipas studimeve.
Një fushë kërkimi në rritje është epigjenetika – ndërveprimi midis faktorëve gjenetikë dhe atyre mjedisorë. Një teori sugjeron se ekspozimi i një gruaje ndaj ndotjes së ajrit ose substancave të dëmshme para ose gjatë shtatzënisë mund të shkaktojë një mutacion gjenetik që çon në autizëm te fëmija.
Variacionet gjenetike te disa persona me autizëm forcojnë provat për një komponent gjenetik. Disa çrregullime gjenetike të lidhura me rrezik më të lartë për autizëm përfshijnë sindromën Fragile X, kompleksin sklerozë tuberoz, sindromën Phelan-McDermid dhe sindromën Prader-Willi.
Faktorë të tjerë të mundshëm përfshijnë peshën shumë të ulët në lindje, verdhëzën te të porsalindurit, komplikimet gjatë shtatzënisë ose lindjes, probleme me florën bakteriale të zorrëve, çrregullime të sistemit imunitar, të pasurit një vëlla ose motër me autizëm, dhe faktorë prindërorë si mosha, obeziteti dhe diabeti.
Sekretari amerikan i Shëndetësisë, Robert F. Kennedy, Jr. dhe figura të tjera publike kanë promovuar një teori – në kundërshtim me provat shkencore – se vaksinat e fëmijërisë shkaktojnë autizëm.
Ideja rrjedh nga një studim i rrëzuar më parë i studiuesit britanik, Andrew Wakefield, në fund të viteve ‘90 që e lidhi rritjen rasteve me autizëm me përdorimin e madh të vaksinës së fruthit.
Asnjë studim serioz nuk ka gjetur lidhje midis autizmit dhe vaksinave apo përbërësve të tyre si timerosali apo formaldehidi. Shkalla e vaksinimit ka rënë ndërkohë që rastet me autizëm janë rritur.
Pse po rriten rastet me autizëm?
Studiuesit ia atribuojnë kryesisht rritjen e rasteve me autizëm skanimit më të madh dhe përfshirjes së një game më të gjerë sjelljesh në përkufizimin e çrregullimit. Historikisht, përkufizimi i autizmit përfshinte vetëm aftësi të kufizuara intelektuale të moderuara, deri në të rënda. Sot, mjekët njohin se format më të rënda përbëjnë vetëm rreth 25 për qind të rasteve.
Në vitin 2013, ekspertët e shëndetit mendor kombinuan tri diagnoza të ndara – çrregullimi autistik, çrregullimi i Aspergerit dhe çrregullimi zhvillimor gjithëpërfshirës – nën ombrellën e çrregullimit të spektrit të autizmit.
Një studim i tetorit 2024 mbi të dhënat e sigurimeve shëndetësore në SHBA gjeti rritjet më të mëdha të diagnozave në grupe që më parë kishin norma të ulëta zbulimi, përfshirë të rinjtë, gratë dhe fëmijët nga disa grupe racore ose etnike.
Studiuesit kanë vërejtur gjithashtu se disa faktorë rreziku janë bërë më të zakonshëm, si lindja e parakohshme apo lindja nga prindër të moshuar.
Diagnozat e formave më të rënda të çrregullimit, të njohura si autizëm i thellë, nuk janë rritur ndjeshëm sa format më të lehta të autizmit, raportoi CDC.
Kennedy ka deklaruar, pa prova shkencore, se faktorët mjedisorë janë përgjegjës për rritjen e madhe të rasteve të autizmit dhe se ai planifikon të financojë hulumtime për t’i identifikuar ato.
A ka tretman?
Nuk ka tretman apo shërbim për autizmin. Megjithatë, ekspertët pajtohen se diagnoza e hershme është thelbësore. Ndërhyrjet mbështetëse – idealisht para moshës trevjeçare – janë vendimtare për përmirësimin e aftësive kognitive, sociale dhe të komunikimit.
Këto masa mund të përfshijnë terapi për të folurit, terapi profesionale, trajnime për t’u shoqëruar, terapi për integrimin ndijor, ndihma vizuale, rutina të strukturuara, plane arsimore individuale, terapi familjare dhe ofrim të një mjedisi të qetë dhe të parashikueshëm.
Përgatiti: Ekrem Idrizi -
Presidenca ndriçohet me blu, Begaj: Mundësi të barabarta për personat me autizëm
Në ditën ndërkombëtare të Autizmit, Presidenca u ndriçua sonte me ngjyrën simbol të ndërgjegjësimit për personat me autizëm. Presidenti Bajram Begaj bëri apel për më shumë ndihmë dhe mbështetje ndaj personave me autizëm për gjithëpërfshirje dhe mundësi të barabarta.
Kreu i Shtetit u shpreh se nevojitet më shumë dialog dhe bashkërendim i punës së institucioneve përgjegjëse për politika që i ndihmojnë ata.
Begaj theksoi, gjithashtu, se shoqëria duhet të mbështesë më shumë prindërit e fëmijëve me autizëm për të hequr pengesat që hasin, si dhe për të krijuar një mjedis pranues e pozitiv, ku ndihma të jetë fokusi kryesor.
Institucioni i Presidentit të Republikës së Shqipërisë iu bashkua këtë 2 prill institucioneve në mbarë botën që ndriçohen me blu, ngjyrën simbol të kësaj ditë ndërgjegjësuese.