Tag: arkitekturës

Nga Adriatik BALLA
Sot shkenca dhe kërkimi shkencor kanë hyrë në një fazë intensive zhvillimi që diktohet veçmas nga progresi i jashtëzakonshëm teknologjik dhe përmirësimi i vazhdueshëm i koncepteve, metodave etj, duke sjellë ndihmesë për zgjidhje afatgjata të problemeve në natyrë e shoqëri. Javën e kaluar, pikërisht më 26 qershor, arkitektura e peizazhit në Shqipëri mori një hov të ri dhe e bëri këtë pikërisht nga Akademia e Shkencave. Në fakt, arkitektura e peizazhit nuk është thjesht një term shkencor, por një profesion, madje më shumë se kaq. Nëse në botë kjo fushë po njeh arritje të mëdha, në Shqipëri po bëhen përpjekje për ta ngritur në nivelet që kërkon koha.
Pra, arkitektura e peizazhit në Shqipëri nuk e ka përvojën e duhur e ndoshta këtë kishin parasysh organizatorët e Forumit ndërkombëtar që u zhvillua të enjten në sallën “Aleks Buda” në Akademinë e Shkencave në Tiranë, në prani të pedagogëve, studiuesve dhe arkitektëve të peizazhit. Veprimtaria regjistron për herë të parë një qasje në nivel akademik në këtë lëmi, ku folësit, referuesit e kumtesave dhe diskutantët, sollën ide me vlera për zbatimet e projekteve që lidhen me arkitekturën e peizazhit në Shqipëri. Forumi u organizua nga Njësia e përkohshme e Kërkimeve Gjeografike, në bashkëpunim me Departamentin e Hortikulturës dhe Arkitekturës së Peizazhit, Universiteti Bujqësor i Tiranës, si dhe Shoqatën e Arkitektëve të Peizazhit. Fjalën hapëse dhe prezantimin në forum e mbajti organizatori profesor Zydi Teqja, nga Universiteti Bujqësor i Tiranës. Në emër të akademisë përshëndeti akademik Gëzim Hoxha, kurse Katerina Gkoltsiou përshëndeti në emër të federatës ndërkombëtare të arkitektëve të peizazhit (IFLA), zona e Evropës. Forumin e përshëndeti edhe drejtuesi i njësisë së përkohshme të kërkimeve gjeografike, prof.dr. Perikli Qiriazi.

Qëllimi i forumit ishte mbledhja për herë të parë e ekspertëve nga fusha të ndryshme që lidhen me peizazhin, me qëllim rritjen e mirëkuptimit të ndërsjellë dhe promovimin e profesionit të ri të arkitektit të peizazhit në Shqipëri. Përveç anëtarëve të shoqatës së arkitektëve të peizazhit të Shqipërisë dhe ekspertëve vendas, në forum morën pjesë edhe Presidentja e IFLA Europe, Katerina Gkoltsiou, dhe Sekretarja e Përgjithshme, Diana Culescu; Prof. Giulio Senes, presidenti i Shoqatës Evropiane të Rrugëve të Gjelbra nga Universiteti i Milanos, dhe Prof. Albert Fekete, Drejtor i Institutit të Arkitekturës së Peizazhit, në Universitetin e Budapestit, si dhe ark. Guust Selhorst, themelues e drejtues i të parës studio të arkitekturës së peizazhit në Shqipëri “JESHILE landscape studio”.

Mbi konceptin e peizazhit dhe arkitekturës së peizazhit
Referuar edhe trajtesës që bëri në prezantimin e tij profesor Zydi Teqja, termi “peizazh” është relativisht i ri në gjuhën shqipe. Është përdorur shumë rrallë në gjysmën e parë të shekullit të 20-të, kryesisht në pikturë dhe gjeografi, dhe në vitet 1960 dhe 1970 filloi të gjendej shpesh në letërsi. Në vitin 1980, termi peizazh u përfshi për herë të parë në botimin e Akademisë së Shkencave “Fjalori i gjuhës së sotme shqipe”. Në vitin 2000, Konventa Evropiane e Peizazhit e përcaktoi Peizazhin si “një zonë, siç perceptohet nga njerëzit”. Pra, peizazhi është edhe hapësirë fizike edhe perceptim mendor. Megjithatë, e vetmja disiplinë për të cilën peizazhi qëndron në qendër të shqetësimeve të saj, është arkitektura e peizazhit. Shqipëria ka qenë relativisht e vonuar në këto zhvillime. Programi i plotë i studimeve universitare në arkitekturën e peizazhit filloi në vitin 2018. Duke filluar nga viti 2019, Programi i Arkitekturës së Peizazhit është anëtar i Këshillit Evropian të Shkollave të Arkitekturës së Peizazhit (ECLAS). Vitin e kaluar gjenerata e parë e arkitektëve të peizazhit të Shqipërisë, themeloi shoqatën e tyre profesionale, e cila është ftuar të nisë procedurat për t’u anëtarësuar në Federatën Evropiane të Arkitektëve të Peizazhit (IFLA Europe).
Në fjalën e profesor Zydi Teqja, u tha se Shqipëria sapo ka filluar të ketë arkitektë të rinj peizazhi, të cilët sigurisht kanë nevojë për mbështetje dhe një kuptim të duhur të rolit të tyre në sfidat që po kalon vendi. Ky profesion i ri, përpara se të ketë mbështetjen e politikbërësve, ka nevojë për mirëkuptimin dhe mbështetjen e ekspertëve të fushave të ndryshme, medias dhe shoqërisë. “Pavarësisht ndërgjegjësimit në rritje për nevojën për kopshte, parqe dhe gjelbërim, duhet pranuar se publiku i gjerë, politikanët dhe mediat në Shqipëri nuk kanë ende nivelin e duhur të të kuptuarit të profesionit të arkitektit të peizazhit dhe rolin e rëndësishëm që pritet të luajë ky profesion në shumë aspekte të jetës dhe veprimtarisë në vendin tonë. Një pjesë e mirë e publikut të gjerë e shikon këtë profesion më shumë si një profesion për zbukurimin e mjedisit sesa një profesion që kujdeset për cilësinë e jetës dhe mjedisin në të cilin jetojmë. Sot ne duhet të reflektojmë për të gjetur arsyet pse shoqëria në përgjithësi nuk ka vlerësimin që do të donim për profesionin e arkitekturës së peizazhit”, – tha profesor Teqja.

Gjeografia dhe arkitektura e peizazhit
Profesor Qiriazi, në fjalën e tij në këtë forum, u ndal në pikëtakimet mes natyrës, artit dhe teknologjisë. Këtë urë lidhëse mes tyre ai e evidentoi pikërisht si arkitektura e peizazhit. “Gjeografia studion marrëdhëniet midis njeriut, territorit dhe mjedisit natyror. Me objektin e saj të gjerë studimor: natyra, peizazhi natyror e social, popullsia, qendrat e banuara dhe aktiviteti jetësor e prodhues i tyre; trashëgimia natyrore e kulturore etj; me risitë metodologjike të vlerësimit të resurseve natyrore e njerëzore, përmes GIS-it, teknologjive gjeohapësinore, instrumenteve e teknikave për analiza hapësinore e eksplorime virtuale, mundëson analiza përgjithësuese shkencore, që i shërbejnë forcimit të bashkëpunimit me disiplinat e tjera të afërta shkencore, midis tyre edhe të fushës së arkitekturës së peizazhit. Siç shihet, midis gjeografisë dhe arkitekturës së peizazhit ka lidhje të ngushta, sepse të dyja mbështeten te njohja e territorit, peizazhi natyror e social dhe tek mënyrat e ndërveprimit të njeriut me territorin e mjedisin”, tha ai.

Më tej, profesor Qiriazi vuri në dukje se arkitektura e peizazhit dhe gjeografia duhet të bashkëpunojnë ngushtë në projektet e rigjenerimit urban për të krijuar territore funksionale, estetike, të qëndrueshme dhe sociale. Ky bashkëpunim mund të konkretizohet në disa forma, si: hapësira dhe territori, studiohen nga gjeografia, ndërsa arkitektura e peizazhit i transformon dhe i organizon ato për përdorim njerëzor dhe ruajtje ekologjike; mjedisi natyror dhe kulturor, të cilët studiohen nga të dyja fushat; planifikimi hapësinor, të dyja fushat shqyrtojnë relievin, klimën, ujin, bimësinë, përdorimin e tokës dhe ndikimin e njeriut në to. “Arkitektët e peizazhit përdorin të dhëna gjeografike për të planifikuar zhvillimin urban apo rural në mënyrë të qëndrueshme, duke marrë parasysh aspektet sociale, ekologjike dhe ekonomike. Nisur nga këto, theksojmë se arkitektura e peizazhit dhe gjeografia nuk janë të ndara, por plotësojnë njëra-tjetrën në projektet urbane apo natyrore. Bashkëpunimi midis tyre prodhon rezultate të matshme në rigjenerimin e territoreve urbane e rurale”, – theksoi më tej profesor Qiriazi.
Kumtesat e paraqitura në forum
Forumi trajtoi një spektër të gjerë temash në lidhje me peizazhin dhe zhvillimin e arkitekturës së peizazhit në Shqipëri, duke përfshirë: Koncepti i peizazhit në arkitekturën e peizazhit dhe fusha të tjera; Historia e arkitekturës së peizazhit në Shqipëri; Detyrat e arkitekturës së peizazhit në zhvillimin e qëndrueshëm të zonave urbane; Detyra e arkitekturës së peizazhit në ruajtjen dhe zhvillimin e burimeve të peizazhit natyror dhe kulturor; Përvoja nga arkitektura e peizazhit në vende të tjera; Sfidat dhe potencialet e arkitekturës së peizazhit në Shqipëri; Strategjitë më të mira për të promovuar arkitekturën e peizazhit në Shqipëri. Forumi ishte ndarë në dy seanca plenare. Në të parën, “Peizazhi, disiplinat e afërta dhe arkitektura e peizazhi në Shqipëri”, moderuan prof. dr. Bilal Draçi e prof.as.dr. Gjok Vuksani, kurse seancën e dytë, “Të mësojmë nga eksperiencat ndërkombëtare”, e moderuan prof.dr. Zydi Teqja dhe prof.as.dr. Jostina Dhimitri.
Në studimin e paraqitur nga profesorët Jostina Dhimitri, Perikli Qiriazi e Dhimitër Doka, u fol për transformimin e peizazhit dhe kontributin e studimeve gjeografike në analizën e ndryshimeve hapësinore dhe natyrore. Prof.dr. Zydi Teqja, në kumtesën e tij solli historinë e arkitekturës së peizazhit në Shqipëri si dhe një platformë për promovimin e saj. Prof.as.dr. Ermir Hoxha erdhi me studimin “Peizazhi shqiptar në shek.XX, një dritare multiforme mbi realitetin shqiptar”. Dr.Artan Hysa, solli në forum studimin e tij “Peizazhi i arkitekturës apo arkitektura e peizazhit, vështrime kritike mbi rastin shqiptar”. Arkitekt Kreshnik Merxhani paraqiti studimin me temë “Disa konsiderata mbi dy plane që trajtojnë vlerësimin dhe mbrojtjen e peizazhit në qendrën historike dhe zonën e mbrojtur në Gjirokastër mes viteve 2003-2009”.

Në panelin e dytë, presidentja e IFLA Europë, Katerina Gkoltsiou, erdhi me kumtesën “Njohja e profesionit të arkitekturës së peizazhit, nga një perspektivë europiane në një perspektivë kombëtare”. Profesor Gulio Senes paraqiti “Hapësirat e gjelbra urbane si një strategji zhvillimi. Roli i arkitektëve të peizazhit për të projektuar të ardhmen e qyteteve tona”. Prof.dr.Albert Fekete, solli për të pranishmit studimin me temë “Arkitektura e peizazhit në Hungari – arsimimi, kërkimi dhe praktika profesionale: në 25 vitet më frytdhënëse 2000-2025”. Ark.Guust Selhoste erdhi me artikullin “Roli i arkitektit të peizazhit – reflektime nga JESHILE, landscape studio, Shqipëri”.
Përfundimi
Arkitektura e peizazhit në Shqipëri nuk e ka përvojën e mjaftueshme, por forumi i zhvilluar në Akademi, trajtesat e paraqitura dhe diskutimet, vunë në dukje se ajo ka një të ardhme të ndritur në vendin tonë dhe departamentet përkatëse në universitete mund të thellohen në këtë drejtim. Për këtë nevojitet ndihmesa e pushtetit vendor e qendror si dhe e medias. Shqipërisë nuk i mungojnë potencialet për të zhvilluar profesionin e arkitektit të peizazhit, profesion për të cilin shoqëria ka nevojë, por njëherësh nëpërmjet tij u jepet zgjidhje mjaft problemeve dhe arrihet në një zhvillim të qëndrueshëm urban e rural. Sfidat do të jenë të mëdha, por kjo dritare e re do të shërbejë për ndërgjegjësim dhe do të shtrojë rrugën për suksese në vitet në vazhdim.