Qofshin siameze, persiane apo shtëpiake me qime të shkurtra, qindra miliona mace jetojnë me njerëzit në të gjithë botën, por pavarësisht popullaritetit të tyre, historia e zbutjes së maceve nuk është e lehtë për t’u deshifruar nga shkencëtarët.
Një studim i ri i gjenomit ofron një pasqyrë të kësaj pyetjeje duke përcaktuar kohën e një pike kthese kyçe në zbutjen e maceve – futjen e maceve shtëpiake në Evropë nga Afrika e Veriut.
Macet shtëpiake hynë në Evropë rreth 2,000 vjet më parë në Perandorinë e hershme Romake, ndoshta falë tregtisë detare, kanë zbuluar shkencëtarët. Disa nga këta pionierë të maceve me qime mund të jenë sjellë nga marinarët për të gjuajtur minj në anijet që lundronin në Mesdhe, duke transportuar drithëra nga fushat pjellore të Egjiptit në portet që i shërbenin Romës dhe qyteteve të tjera në Perandorinë e gjerë Romake.
Gjetjet bien ndesh me idenë e mbajtur prej kohësh se zbutja ndodhi në kohët parahistorike, ndoshta 6,000 deri në 7,000 vjet më parë, kur fermerët nga Lindja e Afërt e lashtë u zhvendosën për herë të parë në Evropë, duke sjellë macet me vete.
“Përmes hulumtimit tonë, ne kemi treguar se gjenomet më të hershme të maceve shtëpiake në Evropë janë nga periudha perandorake romake e tutje”, duke filluar në shekullin e parë pas Krishtit, tha paleogjenetikisti Claudio Ottoni i Universitetit Tor Vergata në Romë, autori kryesor i studimit të botuar të enjten në revistën Science.
Studimi përdori të dhëna gjenetike nga mbetjet e maceve nga 97 vende arkeologjike në të gjithë Evropën dhe Lindjen e Mesme, si dhe nga macet e ditëve të sotme. Studiuesit analizuan 225 kocka macesh – shtëpiake dhe të egra – duke filluar nga afërsisht 10,000 vjet më parë deri në shekullin e 19-të pas Krishtit dhe gjeneruan 70 gjenome të lashta macesh.
Shkencëtarët kanë zbuluar se mbetjet e maceve nga vendet prehistorike në Evropë i përkasin maceve të egra, jo maceve të hershme të zbutura.
Kafshët e para të zbutura nga njerëzit ishin qentë, pasardhës të një popullate të lashtë ujqërish që ndryshonte nga ujqërit modernë. Macja shtëpiake, një pasardhëse e maces së egër afrikane, erdhi më vonë.
“Prezantimi i maces shtëpiake në Evropë është i rëndësishëm sepse shënon një moment të rëndësishëm në marrëdhënien e tyre afatgjatë me njerëzit. Macet nuk janë thjesht një specie tjetër që mbërrin në një kontinent të ri. Ato janë kafshë që janë integruar thellë në shoqëritë njerëzore, ekonomitë dhe madje edhe sistemet e besimit”, tha paleogjenetikisti dhe bashkautori i studimit nga Universiteti Tor Vergata në Romë, Marco De Martino.
Të dhënat e gjenomit identifikuan dy hyrje të maceve në Evropë nga Afrika e Veriut. Rreth 2,200 vjet më parë, njerëzit sollën macet e egra nga Afrika veriperëndimore në ishullin e Sardenjës, popullata aktuale e maceve të egra e të cilit rrjedh nga ato migrante.
Por këto nuk ishin mace shtëpiake. Një përhapje e veçantë nga Afrika e Veriut afërsisht dy shekuj më vonë formoi bazën gjenetike të maces moderne shtëpiake në Evropë.
Gjetjet e studimit sugjerojnë se nuk kishte një zonë qendrore të zbutjes së maceve, por përkundrazi disa zona dhe kultura në Afrikën e Veriut luajtën një rol, sipas zooarkeologes dhe bashkautores së studimit Beja De Coupere të Institutit Mbretëror Belg të Shkencave Natyrore.
“Koha e valëve gjenetike të futjeve nga Afrika e Veriut përkon me periudhat kur tregtia rreth Mesdheut u intensifikua shumë. Macet ndoshta udhëtonin si gjuetarë të efektshëm minjsh në anijet e grurit, por ndoshta edhe si kafshë të çmuara me kuptim fetar dhe simbolik”, tha De Coupere.
Macet, për shembull, ishin të rëndësishme në Egjiptin e lashtë, panteoni i të cilit përfshinte hyjnitë e maceve dhe familja mbretërore e të cilit i mbante macet si kafshë shtëpiake, ndonjëherë duke i mumifikuar ato për varrim në arkivole të përpunuara.
Ushtria e lashtë romake, me posta të përhapura në të gjithë Evropën, dhe rrethimi i saj luajtën një rol kyç në përhapjen e maceve shtëpiake në të gjithë kontinentin, siç dëshmohet nga mbetjet e maceve të zbuluara në vendet e kampeve ushtarake romake.
Macja më e hershme shtëpiake në Evropë e identifikuar në studim – gjenetikisht e ngjashme me macet shtëpiake të sotme – daton midis viteve 50 para Krishtit dhe 80 pas Krishtit nga qyteti austriak i Mautern, vendi i një fortese romake përgjatë lumit Danub.
Megjithatë, studimi nuk zbulon kohën dhe vendndodhjen e zbutjes fillestare të maceve.
“Zbutja e maceve është komplekse”, tha Ottoni. “Ajo që mund të dimë tani është koha e futjes së maceve shtëpiake në Evropë nga Afrika e Veriut. Nuk mund të themi shumë për atë që ndodhi më parë dhe ku.”
