Day: November 23, 2025

Prof. As. Dr Vinçens MarkuAparati figurativ i ksilografive të Mesharit të Gjon Buzukut, për të cilin flitet gjerësisht te Buzuku i lehtëlexueshëm, do të ishte i mangët pa kryeksilografinë e këtij teksti të çmueshëm, që është korniza e frontespicit (e ballinës).Në fletën 96 të kopjes vatikanase, menjëherë pas kolofonit,  gjendet një fragment i dëmtuar i kornizës së ksilografisë së frontespicit të Mesharit.Siç shihet qartë nga fragmenti i mbijetuar, duke krahasuar imazhet, mund të zbulojmë vetëm kornizën e ballinës së librit, por jo brendinë e saj. Megjithatë imazhi i dëmtuar mjaft nuk na pengon aq shumë sa të mos mund të zbulojmë tërësinë e kornizës, duke ndjekur metodën e krahasimit me veprat e tjera të botuara në Venedik nga botuesit bashkëkohës me veprën e Buzukut.Tashmë dimë se grafemat e përdorura për shtypshkrimin e Mesharit janë po ato të përdorura nga Benardino Benali në veprat e botuara nga 1491 deri rreth 1520, gjithmonë nga të dhënat që zotërojmë deri më tani. Pikërisht për këtë arsye i jemi drejtuar në fillim botimeve të Benalit për të gjetur ndonjë frontespic që të përmbante fragmentin e mbijetuar të Mesharit. Duke shikuar me vëmendje frontespicet e botimeve të tij, nga i cili kanë mbijetuar rreth 200 vepra, kemi zbuluar se ai është i pari që ka përdorur një kornizë ksilografike, ku gjendet edhe fragmenti i lartpërmendur. Këtë kornizë balline, gjithmonë me brendi të ndryshme, e kemi gjetur: 1. Te botimet dhe ribotimet e Komedisë Hyjnore të Dantes; 2. Te botimet dhe ribotimet e Ngadhënjimeve të Petrarkës dhe 3. Te disa vepra të tjera të kësaj periudhe, por zakonisht nga të njëjtit shtypshkrues.Benardino Benali me 3 mars të vitit 1491 bashkë me Mateo Kapkazën (Kodekën) nga Parma kishin botuar kolanën e parë të Komedisë Hyjnore të Dantes, që është madje edhe e para e ideuar si kolanë në fushën e botimeve të shtypshkruara, e mbajtur si një nga botimet më cilësore për kohën, e komentuar nga Kristoforo Landini, me një aparat ksilografik të plotë, në të cilën gjendet edhe nga një frontespic për secilën kantikë, me kornizë të njëjtë dhe me përmbajtje të ndryshme. Matheo di Codecá da Parma (Matteo Capcasa) më 29 nëntor 1493, pra ish-bashkëbotuesi i Benalit, e riboton këtë kolanë i vetëm, me ndonjë ndryshim të vogël. Frontespicet janë po ato të botimit të parë, por me një ndryshim vetëm për kantikën e Ferrit, frontespici i së cilës shoqërohet me një kornizë shtesë, siç do të shihet në ilustrimet e mëposhtme. Më 11 tetor të 1497 botohet Danthe alighieri fiorentino për Piero de Zuanne di Quarengii vetëm me një frontespic ksilografik për Ferrin, që është po ai i botimit të Mateo Kapkazës të 1493. Po kjo kolanë, Danthe alighieri Fiorentino historiado, me pak ndryshime, botohet më 12 qershor 1507 nga Bartholomeo de Zanni, vetëm me një frontespic, me atë të Ferrit të botuar më 1491. Si ilustrime më poshtë do të sjellim imazhet e frontespiceve të botimit 1491 dhe atë të Ferrit të botimit 1493.Kjo kornizë, te vepra Ngadhënjimet “Trivmphvs” e Petrarkës, përdoret nga botues të ndryshëm që nga viti 1492 deri më 1515. Vëllai i Mateo Kapkazës, Gjovani, e boton atë më 12 janar 1492 dhe 28 mars të 1493. Aty gjenden 6 frontespice me të njëjtën kornizë, por me brendi të ndryshme, që përkojnë secili prej tyre me një nga ngadhënjimet, pra: Amoris, Castitatis, Mortis, Fame, Temporis dhe Divinitatis. Në vitet 1497, 1500 dhe 1508 kjo vepër, me ndryshime krejt të vogla, ribotohet nga Bartholomeo de Zanni me të njëjtat frontespice të përdorura nga Gjovani Kapkaza. Ndërsa më 1515 po kjo vepër, u ribotua, jo me ndryshime të mëdha, nga Agostino de Zanni, një i afërm i Bartholomeo de Zannit, për disa i biri ose i vëllai. Si ilustrime figurative do të sjellim të gjitha ballinat e botuara për secilin ngadhënjim nga botime të ndryshme prej 1492  deri më 1515, sipas cilësisë që zotërojmë për imazhet e ballinave.Ndërkohë që botoheshin dhe ribotoheshin Komedia dhe Ngadhënjimet e sipërpërmendura kjo kornizë u përdor edhe për frontespicet e disa veprave të tjera, po nga këto botues, por edhe të tjerë me të cilët ata bashkëpunonin.Mateo Kapkaza gjithashtu kishte botuar më 1495 të njëjtën kornizë të frontespicit te vepra  Epistole Marsilii Ficini Florentini, por kjo kornizë nuk shoqërohej edhe me një tjetër sikurse kishte ndodhur me botimet pararendëse. Bartholomeo de Zanni boton edhe tre autorë të tjerë: Apulein më 11 nëntor 1504, si ribotim të tij, meqë ky autor ishte botuar më parë më 1501 nga Bevilakua; Lukanin më 24 tetor 1505 dhe Petrus de Natalibus më 5 korrik 1506, te vepra e këtij të fundit gjejmë dy frontespice.Bevilakua boton, përveç Apuleit të lartpërmendur, një përmbledhje me vepra të Petrarkës si edhe Mathesis (De nativitatibus) të Julii Firmici Materni-t, në të cilat është e pranishme korniza e frontespicit të Mesharit.Agostino de Zanni më 23 shkurt 1525 riboton të rishikuar Legendario de sancti vulgare storiado të Iacobo de Voragine, vepër të cilën e kishte botuar më parë, më 13 Mars 1494, Mateo Kapkaza me të njëjtën kornizë balline, pothuajse me njëjtën brendi, e shoqëruar me një kornizë tjetër që i mbivihet, që është ajo e ferrit të botimit 1493. Pas vitit 1525 nuk kemi gjetur ndonjë libër tjetër, ku të jetë përdorur kjo kornizë. Duhet theksuar se te botimet e kësaj ksilografie, që nga 1497 e më pas, vërehet një dëmtim i vogël i krifës në të majtë të luanit që gjendet sipër në të djathtë të kornizës.* I plotë ky artikull do të botohet te numri i ardhshëm i Hyllit të Dritësbuzuku 2