Është interesante dhe paksa paradoksale: shahja, një lojë që bazohet krejtësisht në aftësi mendore, ka liga dhe tituj të veçantë për gratë, edhe pse nuk ka prova të qarta se aftësitë njohëse të burrave dhe grave janë dukshëm të ndryshme.
Në sportet fizike, ndarja gjinore ka një justifikim të qartë, sepse faktorë si masa muskulore dhe hormonet ndikojnë në forcë, shpejtësi dhe qëndrueshmëri. Por pse ndodh kjo në shah?
Dy shpjegime kryesore:
1. Shahu është tradicionalisht një lojë e dominuar nga burrat, dhe pjesëmarrja e grave ka qenë historikisht e vogël. Kur grupi i talenteve është kryesisht mashkullor, statistikat bëjnë që shfaqen më shumë lojtarë jashtëzakonisht të talentuar mes burrave.
2. Ligat dhe titujt e veçantë për gratë synojnë të inkurajojnë pjesëmarrjen femërore, duke i dhënë mundësi grave të fitojnë përvojë dhe besim pa u përballur menjëherë me konkurrencë numerikisht superiore.
Aftësitë njohëse dhe talenti:
Sipas rishikimeve shkencore, IQ mesatare e grave dhe burrave është praktikisht e njëjtë. Dallimet janë të vogla: gratë shpesh shquhen në aftësitë gjuhësore, burrat në orientimin hapësinor-vizual. Eksperti Denis Bratko thekson se faktorët mjedisorë, edukimi dhe motivimi luajnë një rol të madh, dhe aftësitë nuk varen vetëm nga talenti i lindur.
Roli i trajnimit:
Një shembull i fuqishëm është eksperimenti i pedagogut hungarez László Polgar, i cili trajnoi vajzat e tij që nga fëmijëria për të arritur nivelin e mjeshtrisë në shah. Vajza e tij, Judit Polgar, u bë personi më i ri që fitoi titullin Mjeshtër i Madh, duke sfiduar vazhdimisht lojtarë nga 10 më të mirët në botë. Ky rast tregon se trajnimi intensiv dhe motivimi mund të kompensojnë çdo dallim të lindur.
Statistikat aktuale:
Edhe sot, vetëm rreth 11% e lojtarëve aktivë të FIDE-s janë gra, dhe kjo përfaqësim i vogël ka ndikim të madh: në mostrat më të mëdha, dallimet ekstreme midis lojtarëve meshkuj dhe femra shpjegohen kryesisht me statistika të thjeshta.
Funksioni i ligës së grave:
Ligat dhe titujt femërorë nuk janë për të ndarë gjinët, por për të siguruar një “hyrje më të sigurt” dhe motivuese në shah. Ato u lejojnë grave të fitojnë përvojë dhe besim para se të konkurrojnë në nivelet e larta të turneve të hapura.
Barazia në perspektivë:
Qëllimi është që, me kohë, gratë të kenë të njëjtën mbështetje dhe mundësi pjesëmarrjeje si burrat, duke konkurruar në mënyrë të barabartë. Ligat femërore shihen si një instrument mbështetës, jo si një ndarje e përhershme.
Megjithatë, disa kritikë argumentojnë se ndarja gjinore mund të ngadalësojë progresin e shahisteve në planin afatgjatë, sepse i privon ato nga sfidat me kundërshtarët më të fortë meshkuj.









