Në një studim të ri të botuar së fundmi në Journal of Vertebrate Paleontology, paleontologët kanë zbuluar detaje të jashtëzakonshme rreth një zvarraniku të lashtë detar, Fiona, fosili i së cilës është ruajtur për më shumë se 100 milionë vjet. Zbulimi, i bërë në fushat akullnajore të Patagonisë, ka ofruar një vështrim të paparë në jetën e një iktiozauri, një grup zvarranikësh që dominonin detet e lashta. Fosili i Fionës, i cili u gërmua me kujdes në vitin 2023, ofron një vështrim të rrallë në jetën detare gjatë periudhës së hershme të Kretakut, me fokus të veçantë në rolin e saj si një grabitqare kulmore dhe statusin e saj unik si një fosil shtatzënë. Historia e ruajtjes së Fionës është po aq e jashtëzakonshme sa vetë krijesa, duke ofruar njohuri thelbësore mbi biologjinë, sjelljen dhe mjedisin e kësaj specie të zhdukur.
Fosili i Fionës nuk është thjesht një gjetje e zakonshme e iktiozaurit. Me një gjatësi trupi prej rreth 3.4 metrash, fosili është pothuajse i plotë, një zbulim i jashtëzakonshëm në botën e paleontologjisë. Skeleti pothuajse i paprekur përfshin detaje kyçe që hedhin dritë mbi jetën e iktiozaurit, një grabitqar detar që dikur endej në oqeanet e lashta. Megjithatë, ajo që e bën fosilin e Fionës edhe më unik është fakti se ajo ishte shtatzënë kur ngordhi. Brenda trupit të saj ishte një fetus i palindur, ende i paprekur dhe i pozicionuar sikur të ishte gati për të lindur, duke ofruar një vështrim të rrallë dhe magjepsës në zakonet riprodhuese të këtyre zvarranikëve të lashtë detarë.
Ruajtja e jashtëzakonshme e trupit të Fionës ka të ngjarë të ketë qenë rezultat i një rrëshqitjeje të papritur nënujore që e varrosi atë nën shtresa rëre. “Ne po e kryenim hulumtimin tonë me objektiva të ndryshëm, ato janë shumë sinergjike”, vërejti bashkautori Matt Malkowski, një profesor asistent në Universitetin e Teksasit në Shkollën e Gjeoshkencave Jackson të Austin. Koha e varrimit të Fionës, e shoqëruar me kushtet specifike të rrëshqitjes së tokës, ruajti si Fionën ashtu edhe fetusin e saj të palindur në një mënyrë që rrallë shihet në zbulimet paleontologjike. Ky rast është një shembull i përsosur se si ngjarjet e papritura katastrofike mund të çojnë në ruajtjen e formave të jetës për miliona vjet, duke ofruar njohuri të vlefshme mbi speciet e lashta.
Fosili i Fionës ofron njohuri të rëndësishme mbi mjedisin e periudhës së hershme të Kretakut, veçanërisht në Hemisferën Jugore. Zona ku ajo u gjet – Patagonia – po përjetonte ndryshime gjeologjike, me Amerikën e Jugut që ndahej nga ajo që tani është Afrika. Kjo ndarje mund të ketë ndikuar në klimat globale, rrymat oqeanike dhe habitatet për jetën detare. Sipas Malkowski-t, “Nëse jeni grabitqari kryesor në oqean në atë kohë, këto janë të gjitha gjëra që ju interesojnë. Ju interesojnë rrugët e migrimit. Ju interesojnë vendet ku mund të gjuani dhe peshkoni dhe të bëni gjënë tuaj. Ju interesojnë vendet ku mund të riprodhoheni.” Këto ndryshime në mjedis mund të kenë pasur një efekt të thellë në lëvizjen dhe sjelljet e jetës detare, duke përfshirë grabitqarët kryesorë si Fiona.
Zbulimi i fosilit të Fionës në këtë kontekst është i rëndësishëm sepse sugjeron që iktiozaurët, pavarësisht statusit të tyre si grabitqarë kryesorë, duhej të përshtateshin me një botë që ndryshonte me shpejtësi. Me ndarjen e kontinenteve dhe zhvendosjen e kalimeve oqeanike, speciet detare si Fiona mund të jenë përballur me sfida të reja në migrim, gjueti dhe riprodhim. Skeleti pothuajse i plotë i Fionës, së bashku me vaktin e saj të fundit të fosilizuar të vertebrave të peshkut, u lejon studiuesve të studiojnë se si ajo u përshtat me këto kushte në ndryshim dhe të kuptojnë më mirë ciklet jetësore të zvarranikëve detarë gjatë një kohe transformimi global.
Shtatzënia e Fionës është një nga tiparet më të habitshme të fosilit të saj. Si i vetmi iktiozaur shtatzënë i ruajtur plotësisht i zbuluar në Kili, Fiona ofron njohuri unike mbi strategjitë riprodhuese të këtyre krijesave të lashta. Ndryshe nga zvarranikët modernë që lëshojnë vezë, fosili i Fionës tregon se iktiozaurët lindën të vegjël të gjallë, një tipar i ndarë me zvarranikë të tjerë të përparuar detarë. Ky zbulim është i rëndësishëm sepse zbulon se si iktiozaurët, si grabitqarë të nivelit të lartë, jo vetëm që u përshtatën me mjedisin oqeanik, por zhvilluan edhe metoda të sofistikuara riprodhimi që mbështetën mbijetesën e tyre.
Pardo-Pérez, autori kryesor i studimit, theksoi rëndësinë e këtij zbulimi: “Zbulimi i iktiosaurit Fiona ofron informacion të vlefshëm në lidhje me speciet, paleobiologjinë dhe paleoekologjinë e saj.” Fosili pothuajse i plotë, së bashku me fetusin brenda Fionës, hap derën për kërkime të mëtejshme se si zvarranikët detarë si ajo evoluan për të lulëzuar në detet e lashta. Njohuritë e fituara nga anatomia dhe sistemi riprodhues i Fionës mund të ofrojnë njohuri kritike se si këto krijesa arritën të mbijetonin në një botë plot ndryshime dhe sfida mjedisore.
Një aspekt tjetër interesant i fosilit të Fionës është prova e një dëmtimi nga i cili ajo ka të ngjarë të jetë shëruar gjatë jetës së saj. Bashkimi i kockave të pendëve të saj sugjeron që Fiona vuajti nga një dëmtim ose infeksion i mëparshëm që ishte shëruar me kalimin e kohës. Ky zbulim shton një shtresë të rëndësishme në kuptimin tonë të biologjisë së zvarranikëve detarë, duke ofruar një vështrim të rrallë në shëndetin dhe historinë e dëmtimeve të këtyre krijesave. Dëmtimet dhe sëmundjet në zvarranikët e lashtë detarë shpesh janë të vështira për t’u studiuar, por fosili i ruajtur mirë i Fionës ofron një mundësi të vlefshme për të eksploruar paleopatologjinë e këtyre specieve të zhdukura.
Pardo-Pérez vëren, “Për më tepër, skeleti i tij do të na lejojë të thellohemi më thellë në aspekte të anatomisë së tij përmes studimeve të reja dhe përdorimit të teknologjisë mjekësore.” Zhvillimi i teknikave të përparuara të imazherisë, siç është skanimi CT dhe teknologjitë e tjera mjekësore, do t’u lejojë shkencëtarëve të studiojnë kockat e Fionës në detaje më të mëdha dhe të fitojnë njohuri më të thella mbi fiziologjinë e saj dhe çdo sëmundje ose dëmtim të mundshëm që ajo mund të ketë pësuar. Kjo qasje përfaqëson një kufi emocionues në paleontologji, ku teknologjitë e reja po ndihmojnë në zbulimin e sekreteve rreth jetës së lashtë që më parë ishin të paarritshme.
