Nga Kristaq Xharo*
Lajmi i fundit: Serbia deklaroi dje hyrjen në fuqi të ligjit për shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Kroacia nuk duket se do e vonojë, Greqia dhe Turqia nuk e diskutuan ndonjëherë për ta hequr, vendet nordike pa përjashtim për djem e vajza, vendet balltike e fuqitë e mëdha europiane (Francë, Gjermani, Spanjë) e kanë lajmin e ditës…edhe sikur ne të reagojmë të fundit, përsëri është një hap në drejtimin e duhur…
15 vjet më parë… Më 4 shkurt 2010, parlamenti shqiptar vendosi mbylljen e një kapitulli, që shumë shtete të konsoliduara e më të fuqishme nuk guxuan ta hapin kurrë: heqjen e shërbimit të detyrueshëm ushtarak. Në një seancë parlamentare që i ngjante më shumë një koncerti të dirigjuar, deputetët e të gjitha krahëve votuan njëzëri heqjen e shërbimit, që ndryshe nga ushtarak do ta konsiderohej kombëtar. Salla e parlamentit duartrokiste për të shuar gurin e fundit të arkitekturës së sigurisë kombëtare. Një entuziazëm i tillë në parlament u përsërit vetëm kur deputetët vet-trefishuan pagesat e tyre…
Asgjë nuk ndodh pa një shkak….dhe as në një ditë…Pasi kishim dhuruar më parë mijëra tanke për skrap, braktisur qindra avionë në qiell të hapur, shitur apo mbytur disa qindra anije në port apo në fund të detit, edhe shërbimi i detyrueshëm ushtarak u dorëzua. U kthyem në vendin më pacifist në mes të Ballkanit. Me vullnetin e përfaqësuesve, fikëm kandilin e vetëmbrojtjes dhe ndezëm qiriun e besimit të verbër…te aleatët e aleancat. Edhe pse Morgenthau i madh, themeluesit të realizmit, paralajmëronte se aleancat apo aleatët jetojnë për aq kohë sa nuk ndryshojnë interesat e të mëdhenjve…por shumë më pak se vet kombet. Edhe pse jemi më të rinj se shtetet e tjerë e kemi provuar ndryshimin disa herë…
Prej 2010, djemtë tanë nuk shkojnë ushtarë. Sot, në vend të “betimit para flamurit” dëgjon më shpesh: “Ku e kur e ke bërë check-in e fundit?”. Termat si “atdhe”, “himn”, “uniformë”, kanë hyrë në një regjim gjuhësor, që përjetohet vetëm kur kombëtarja luan me shtetet fqinjë. Ndërkohë që Rusia marshon, Kina armatoset, fuqitë rajonale provokojnë dhe fqinjët ringjallin dekretet e mobilizimit, dhe doktrinat e ‘fshehura’ të shekujve të kaluar, siguresa jonë e vetme është, jemi në NATO. Si të thuash: kemi shtëpi, por i kemi çelësat te komshiu. Ndërkohë fjalët “siguri” e “liri” bëhen më të shtrenjta, ne i besojmë me iluzionin se janë përfshirë në çmimin e statusit në aleancë. Trump ka meritën që zgjoi edhe vetë NATO-n nga iluzionet. Janë vetë vendet e NATO-s që po kërkojnë burime fuqie pas zgjimit. Historia na jep mësimin, ndoshta edhe të hidhur: ai që nuk e mbron vetë shtëpinë, vështirë se mund të gëzojë sakrificën e të tjerëve.
Një komb pa njerëz nën armë, një komb pa frymë… (De Gol) . Më tej, Zhan Zhak Ruso, filozof iluminist e tha më mirë kohë më parë: “Romakët humbën perandorinë jo se armiqtë ishin më të fortë, por se ata vetë pushuan së qeni ushtarë.” Dhe më tej: “Një popull që ia lë armët vetëm ‘mercenarëve’ ushtarëve me pagesë, fillon e humb trojet e veta.” Edhe Makiaveli besonte se shpirti i republikës lidhet me guximin e qytetarëve të saj për të mbrojtur vetveten. Por ne? Në vend të barrës së pushkës, kemi përqafuar barrën e indiferencës. Ndërsa fqinjët tanë – Greqia, Turqia, Austria, Zvicra – e ruajnë shërbimin ushtarak si një shenjtëri civile, ne e braktisëm me plot entuziazëm. Suedia e Norvegjia? E pezulluan, e pësuan, dhe e rikthyen, sepse kuptuan që pushka nuk është vetëm armë, është edukatë, është detyrë, është formimi dhe demonstrimi i përgjegjësisë qytetare. (lexo Samuel Huntigton: ‘Soldier and state’.
Shërbimi i detyrueshëm duhet vlerësuar jo vetëm si burim fuqie kombëtare për situate kërcënimi, por edhe si nga të rrallat institucione që përgatisin karaktere. Kontingjente të shërbimit mund të jetë i hapur edhe për të rinjtë në emigracion e në diasporë. Atdheu, kombi është i të gjithëve. Ai është burim fuqie. Aty mëson se të mbrosh atdheun nuk është vetëm heroizëm, por më parë është nder e detyrë. Përveç fuqisë ‘hard’ vendi merr kohezionin …fuqinë ‘soft’.
Nga Ai nuk nxit vetëm përgatitje fizike, por edhe formim psikologjik e qytetar. Ai mëson të respektosh rregullin, të bashkëjetosh me dallime, të përballesh me vështirësi, të drejtosh, por edhe të bindesh. Siç shprehet Uilliam Armstrong: “Nëse dëshironi një fëmijë me karakter, të disiplinuar, të respektueshëm e të qëndrueshëm – mos kërkoni për një pilulë magjike…gjendet te shërbimi i detyrueshëm ushtarak.” Në kazermë, djali i politikanit dhe i fshatarit, i oligarkut dhe i të papunit, i biznesmenit dhe emigrantit ndajnë të njëjtën fjetore, të njëjtin orar zgjimi, të njëjtën pjatë fasule. Aty barazia, nocion i përbuzur, nuk është teori — është përvojë.
Europa me dhe nën armë, po ne…. Ndërkohë që bota ndizet si një fshat në flakë, Europa zgjohet nga ëndrra e gjatë pacifiste. Gjermania nuk flet më për “diplomaci të përjetshme”, por për përgatitje të menjëhershme. Finlanda, që dikur mburrej për neutralitetin, sot po ndërton fortifikime. Polonia hap transhe, minon rrugë e ndërton bunkerë, Britania flet për rritje kontingjentesh, Franca për edukim ushtarak edhe në shkolla. Kroacia dhe Serbia tashmë janë në realitetin e rikthimit të shërbimit. Holanda e Spanja e kanë në tavolinën e politikës.
Po tek ne…? Me gishtat e dorës mund të numërosh rastet kur është ngritur zëri për debat serioz mbi rikthimin e shërbimit ushtarak. Edhe pse lajmet dhe emisionet hapen çdo ditë me pamje nga luftëra, shkatërrime dhe viktima, ende mungon reflektimi i thelluar mbi domosdoshmërinë e përgatitjes sonë si shoqëri. Vendimi për ngritjen e forcave rezerviste është një hap pozitiv, por të kujton ndërtimin e një godine trekatëshe ku janë ngritur fillimisht kati i tretë – forcat profesioniste – dhe më pas i dyti – rezervistët. Por mungon kati i parë. Mungon themeli: kontingjenti bazë, ai i shërbimit të detyrueshëm ushtarak. A mund të qëndrojë gjatë dhe të funksionojë një ndërtesë pa themele?
A është koha për vlerësim e veprim…? Vendi nuk ruhet me selfie në baza të huaja ushtarake, as me spote e retorikë televizive. Ai ruhet nga djem dhe vajza që nuk largohen nga përgjegjësia. Që kanë ndjeshmëri për disiplinën dhe përkushtimin. Që kuptojnë se të jesh pjesë e një kombi, nuk është vetëm pasaportë, por sakrificë. Shërbimi (kombëtar) nuk duhet të jetë ushtarak vetëm në kuptimin klasik. Nëse nuk mund të mbash një pushkë, mbaj një lopatë. Nëse nuk dëshiron të gjuash me plumba, ndihmo për të rindërtuar një shkollë apo jep një ndihmë tjetër të nevojshme në komunitet. Nëse nuk e përballon uniformën e ushtarit, mund të përshtatet përparësja e infermierit. Emergjencat civile janë përherë në nevojë. Por, mos e përjashto askënd nga obligimi për të kontribuar. Një komb që nuk përgatit shtetarët e tij për të qenë pjesë e angazhimit të përbashkët, po përgatitet të mos jetë më.
Djemtë tanë (nuk) shkojnë ushtarë… edhe pse nesër, nëse lufta vjen pa trokitur, do t’i kërkojmë. Jo për të kënduar himnin, por për të mbrojtur vetveten. Dhe kjo do të jetë shumë më e dhimbshme, shumë më e vonë dhe shumë më e shtrenjtë. Le të kujtojmë shprehjen: në kohë paqe bijtë përcjellin prindërit…në kohë lufte prindërit përcjellin bijtë. Sa më të përgatitur aq më të fortë do të jemi e më pak dhimbje do të ndjejmë edhe në situata ekstreme. Sot është ende koha… nesër mund të jetë vetëm histori.
*Profesor Doktor për Çështjet Ndërkombëtarë të Sigurisë e Strategjisë, në UET, (kolonel në rezervë).
