Day: June 15, 2025

Kjo nuk ishte e pashmangshme. Kjo është një luftë që zgjodhi Izraeli. Mund të ishte parandaluar. Bisedimet diplomatike ishin në vazhdim kur bombarduesit u nisën drejt Iranit. Sulmet ajrore të vazhdueshme, të paligjshme dhe të pajustifikuara të Izraelit nuk kanë gjasa të arrijnë qëllimin e tyre të deklaruar: t’u japin fund përgjithmonë përpjekjeve të supozuara të Teheranit për të ndërtuar armë bërthamore. Madje mund ta përshpejtojnë atë. Ata duhet të ndalen tani. Po tamam kështu. Irani duhet të ndalojë menjëherë hakmarrjen e tij dhe të heqë dorë nga kërcënimet e tij përshkallëzuese për të sulmuar bazat amerikane dhe britanike.
Ky konflikt nuk është i kufizuar, siç ishte rasti vitin e kaluar, në shkëmbime hakmarrjeje dhe “sulme precize” në një gamë të ngushtë objektivash ushtarake. Ka arritur në një nivel krejtësisht të ndryshëm. Potencialisht asgjë nuk është jashtë tryezës. Civilët po vriten nga të dyja palët. Udhëheqësit janë shënjestra. Retorika është jashtë kontrollit. Me Izraelin që lufton në disa fronte dhe regjimin e rrënuar të Iranit të mbështetur pas një muri, Lindja e Mesme është më afër se kurrë një zjarri katastrofik.
Arsyet për të shkuar në luftë mund të gjenden gjithmonë. Rrënjët e konflikteve të mëdha shpesh kthehen në dekada – dhe kjo është e vërtetë për hakmarrjen Izrael – Iran, e cila daton që nga revolucioni islamik i vitit 1979. E ashtuquajtura “luftë në hije” midis të dyve u intensifikua vitet e fundit. Megjithatë, konflikti i plotë ishte shmangur deri më tani. Pra, kush është kryesisht fajtor për këtë shpërthim të papritur dhe të paparë?
Përgjigjja: tre pleq inaçorë, sjellja e të cilëve ngre dyshime serioze në lidhje me gjykimin, logjikën e tyre të shëndoshë, motivet dhe madje edhe shëndetin e tyre mendor.
Fakti që njëri prej tyre – Benjamin Netanyahu, kryeministri i Izraelit – ka kërkuar në mënyrë aktive një përballje me Iranin për vite me radhë nuk do të thotë se kjo duhej të ndodhte. Fakti që regjimi i Teheranit është jashtëzakonisht i prekshëm pas sulmeve të Izraelit vitin e kaluar dhe humbjes së aleatit të tij, Hezbollahut nuk e legjitimon disi një sulm të papritur në tokën e tij sovrane. Është e vërtetë që inspektorët bërthamorë të OKB-së thonë se Irani po shkel detyrimet e traktatit. Por kjo nuk përbën një dritë jeshile për luftë.
Netanyahu, 75 vjeç, është i papërshtatshëm për të udhëhequr Izraelin, e lëre më të marrë vendime për jetë a vdekje në emër të tij. Ai dështoi të mbronte izraelitët nga sulmet terroriste të vitit 2023, pastaj i shmangu përgjegjësisë. Ai nuk ka arritur të përmbushë premtimin e tij për të shkatërruar Hamasin dhe për të rikthyer pengjet, megjithatë ushtarët e tij kanë vrarë më shumë se 55 000 palestinezë në Gaza gjatë këtij procesi. Ai pushtoi Libanin dhe Sirinë. Tani është Irani. Ku do të ndalet ai? A do të luftojë Turqinë më pas? Nuk përjashtohet.
Lufta është zgjedhja e Netanyahut. Është ajo që e ngre nga shtrati në mëngjes. Është ajo që e mban atë dhe miqtë e tij të ekstremit të djathtë, të sanksionuar nga Mbretëria e Bashkuar, në detyrë dhe jashtë burgut. Veprimet e tij kanë shkaktuar dëme të jashtëzakonshme në reputacionin e vendit të tij, duke nxitur antisemitizmin globalisht. Ai pretendon se Izraeli po lufton për ekzistencën e tij, por mbijetesa e tij politike është gjithashtu një konsideratë kryesore. Netanyahu është akuzuar për krime të dyshuara lufte në Gaza. Ai duhet të arrestohet, jo të mbrohet dhe të fuqizohet, përpara se të kryhen krime të tjera.
Ajatollah Ali Khamenei, udhëheqësi suprem luftarak i Iranit, është fajtori i dytë kryesor. Ai duhej të ishte nxjerrë në mënjanë që në Qom vite më parë. 86-vjeçari ngulmon në krye të një regjimi teokratik represiv dhe të korruptuar që ka humbur kontaktin me shoqërinë dhe njerëzit që në dukje u shërben. Zgjedhjet janë të manipuluara, gjyqtarët janë të caktuar, censura e medias është e përhapur. Paaftësia ushtarake e regjimit, keqmenaxhimi ekonomik dhe persekutimi brutal i grave të reja, burrave homoseksualë dhe mbrojtësve të të drejtave të njeriut si Nasrin Sotoudeh janë famëkeqe.
Ashtu si Netanyahu, Khamenei mbështetet nga konservatorët e linjës së ashpër dhe kundërshtohet nga reformatorët, por është ai që vendos për gjithçka. Këmbëngulja e tij për të rritur pasurimin e uraniumit, edhe pse mungojnë aplikimet civile, në fund të fundit i dha Netanyahut një mundësi. Edhe pse thuhet se është i sëmurë, Khamenei është një arsye kryesore pse Irani nuk do ta braktisë programin e tij bërthamor. Edhe pa të, ideja e Netanyahut se ai mund të eliminohet plotësisht është fantazi.
Kjo pikë e verbër mund të jetë shkatërrimi përfundimtar i regjimit. Sulmet e Izraelit kanë vrarë udhëheqës të lartë ushtarakë dhe kanë dëmtuar objekte bërthamore, raketa balistike dhe baza dronësh. Vetë Khamenei dhe eksportet jetësore të energjisë së Iranit mund të jenë të radhës. Në një video paternaliste, Netanyahu u bëri thirrje iranianëve të ngrihen dhe të shfrytëzojnë “lirinë” e tyre. Shumë do të donin ta bënin këtë. Vështirësia me këshilla të tilla, që vijnë nga një burim i ndotur, është se ato mund të kenë efektin e kundërt të mbledhjes së publikut dhe udhëheqësve arabë rreth regjimit.
Kërcënimet e Iranit për të sulmuar bazat dhe anijet amerikane, britanike dhe franceze nëse ato ndihmojnë në mbrojtjen e Izraelit, dhe për të mbyllur ngushticën e Hormuzit, rrisin rrezikun e një lufte në shkallë të gjerë dhe një tronditje globale të energjisë që mund të dëmtojë perëndimin dhe t’i sjellë dobi Rusisë. Këto janë disa nga pasojat e drejtpërdrejta të qëndrimit të dobët dhe të lëkundur të Donald Trump.
Trump, 79 vjeç, është njeriu i tretë në këtë tragjedi të shmangshme. Ai më parë kishte thënë se preferonte të negocionte një marrëveshje të re bërthamore me Iranin, pasi e kishte hedhur poshtë në mënyrë idiote atë të mëparshmen. Por ai nuk mund të vendoste për kushtet dhe negociatorët e tij amatorë vazhdonin të ndryshonin qëndrimin e tyre. Kjo ndodhi pjesërisht sepse Trump, ashtu si me Palestinën dhe me Ukrainën, është shumë dembel për të studiuar detajet. Ai i anashkalon ato, duke u mbështetur në instinkte që janë gjithmonë të këqija. Kjo e bën atë pre të lehtë për operatorë dinakë si Netanyahu.
Paaftësia e Trump u tregua kur udhëheqësi i Izraelit këmbënguli javën e kaluar se ishte koha e duhur për një sulm të plotë ndaj Iranit, ai u tërhoq. Zakonisht, sapo filloi sulmi, ai ndërroi qëndrim, duke u përpjekur të merrte meritat dhe duke lëshuar kërcënimet e veta të padurueshme. Sa herë që hap gojën, Trump pa dashje konfirmon dyshimet e Iranit se SHBA-të dhe Izraeli po veprojnë në bashkëpunim të ngushtë.
Një mesazh urgjent për Keir Starmer: kushdo që ende mendon se Trump ka edhe idenë më të vogël se çfarë po bën kur përballet me pyetjet e mëdha ndërkombëtare të ditës, duhet të studiojë ngjarjet alarmuese të javës së kaluar. Pavarësisht nëse ai po ia shet Vladimir Putinit, po i përdor tarifat si armë, po prish armëpushimin në Gaza apo po ngacmon fqinjët, Trump është një kërcënim i plotë. Shumë më mirë dhe më e sigurt që Britania ta anashkalojë atë dhe të përpiqet sa më shumë të veprojë në mënyrë të pavarur nga SHBA-ja që nga tani e tutje. Këta pleq të zemëruar mund të na vrasin të gjithëve./ The Guardian