Në fushatën zgjedhore të këtij viti, energjia është kthyer në një nga kartat më të forta të komunikimit të Kryeministrit Edi Rama. Me tone triumfale, ai ka deklaruar se për herë të parë, qeveria e tij ka rritur prodhimin e energjisë elektrike dhe kapacitetet prodhuese në vend. Një narrativë që synon të tregojë Shqipërinë si një fuqi të re energjetike në rajon dhe që i shërben strategjisë më të gjerë politike të “Pasaportës Europiane”.
Por faktet zyrtare e bëjnë të vështirë besimin te kjo fabul. Shifrat e vetë KESH-it tregojnë se nga viti 2013 deri në 2024, kapaciteti publik i prodhimit të energjisë elektrike është rritur fare pak: nga 1527 megavat orë në 1563 megavat orë. Një rritje simbolike që nuk mbështet narrativën e një revolucioni energjetik.
Për më tepër, një pjesë e madhe e hidrocentraleve që gjenerojnë energjinë në vend janë në pronësi private dhe nuk kanë asnjë detyrim të shesin energjinë për konsumatorin shqiptar. Pra, edhe pse Shqipëria prodhon më shumë, qytetarët dhe bizneset vazhdojnë të përballen me çmime të larta dhe import të domosdoshëm të energjisë elektrike.
Premtime të vjetra në ambalazh të ri
Në analizën e deklaratave të Kryeministrit ndër vite, vihet re një tjetër dukuri: premtimet për kapërcimin e varësisë nga importi i energjisë janë përsëritur çdo dy apo tre vite. Në 2020-n, në 2021-in dhe sërish në 2024-ën, Rama ka premtuar se do të ndërtohet Skavica – diga që do ta bëjë Shqipërinë të pavarur energjetikisht. Por projekti mbetet ende në letër.
Po kështu, investimet që sot paraqiten si arritje të qeverisë aktuale, si Hidrocentrali i Moglicës apo ai i Peshqeshit, janë rezultat i kontratave dhe iniciativave të firmosura përpara ardhjes së kësaj qeverie në pushtet. Në disa raste, edhe vetë Rama e ka quajtur projektin Devoll si “kënetë” – një përçmim i hershëm ndaj një projekti që sot prezantohet si sukses.
Realiteti i një tregu të deformuar
Një pjesë tjetër e rëndësishme e çështjes lidhet me mënyrën se si është strukturuar tregu i energjisë. Me një pjesë të madhe të prodhimit në duart e privatëve, dhe me kompanitë publike që shpeshherë detyrohen të blejnë energji me çmime më të larta në bursë, konsumatori i zakonshëm dhe buxheti i shtetit janë ata që paguajnë faturën.
Në vitin 2022, Shqipëria prodhoi 193 mijë megavat energji, ndërkohë që vetëm 25% e saj u përdor për nevojat e brendshme. Për pjesën tjetër, qeveria pagoi 100 euro për megavat në bursë, ndërkohë që çmimi mesatar në atë kohë ishte 271 euro. Kjo diferencë, sipas raportit, mbulohet me taksa të posaçme apo subvencione që dalin nga xhepat e qytetarëve.
Ndërkohë, OSHEE deklaroi se ka arkëtuar 1.2 miliardë euro në një vit, kryesisht nga përpjekjet për të ndëshkuar familjet e varfra që nuk paguanin energjinë, por edhe nga masa të tjera si pagesa për faturat e prapambetura dhe lufta ndaj informalitetit.
Në fund të ditës: Kujt i shërbejnë këto shifra?
Nëse do të besojmë narrativën e qeverisë, Shqipëria është në prag të një epoke të re energjetike. Por kur shohim dokumentet zyrtare, vështirë të mos lindë pyetja: pse në 2021 u premtua fundi i importit dhe në 2024 vazhdon të premtohet e njëjta gjë?
Përballë këtij diskursi, i vetmi bilanc real janë faturat e shqiptarëve dhe mungesa e transparencës mbi atë që ndodh me vërtet në sektorin e energjisë. Dhe pikërisht aty qëndron përgjegjësia më e madhe e çdo qeverie: jo vetëm të prodhojë më shumë, por të shpërndajë më ndershëm.
