Lajmidites.com

Category: Bimësia

  • ‘Armiku i padukshëm’: Studimi, tymi i cigares qëndron në dhomë deri në 9 vjet

    ‘Armiku i padukshëm’: Studimi, tymi i cigares qëndron në dhomë deri në 9 vjet

    Konsumo duhan pa tym.  

    Koncepti i duhanpirjes është i njohur për të gjithë. Por ekzistojnë edhe forma të tjera si duhanpirja e dorës së dytë apo duhanpirja pasive, ku personi nuk pi duhan por qëndron pranë personave që e konsumojnë. Ndërsa duhanpirja e dorës së tretë (terciare) nënkupton substancat e dëmshme që mbeten në sipërfaqe, veshje, mobilje, perde pasi është konsumuar duhan në një ambient të mbyllur.  
    Ku qëndron problemi?  
    Ndryshe nga tymi që është i dukshëm, substancat e dëmshme që qëndrojnë në sipërfaqe pasi është konsumuar duhan nuk i shohim. Kjo e bën dhe me të rrezikshme sepse nuk mund ta shmangim.  
    Një studim ka zbuluar prezencë të lartë të këtyre substancave të dëmshme në shtëpinë e një personi që kishte 9 vjet që kishte lënë cigaren.  
    Universiteti i San Diegos dhe profesori George Matt, bashkëautor në këtë studim deklaron se prezenca e tymit të duhanit provon se ka mbetje të rrezikshme të duhanit në dhomë, edhe pse nuk mund të këtë aroma të pakëndshme në dhomë.  
    Studiuesi kryesor në këtë projekt, Dr Hugo Destelejs konfirmon se doza ditore e ekspozimit ndaj këtyre mbetjeve të dorës së tretë mund të jetë shumë e lartë sepse përveç thithjes së tymit, substancat mund të përthithen dhe nga lëkura. Nëpërmjet kontaktit të vazhdueshëm me lëkurën dhe gojën rriten mundësitë për një ekspozim kronik ndaj këtyre mbetjeve. Kjo është e dukshme shpeshherë dhe në pluhurin apo ngjyrën që marrin muret e dhomës.  
    Si të pastrojmë një ambient nga mbetjet e rrezikshme? 
    Për të pastruar një shtëpi, restorant, hapësirë pune apo hapësirë tjetër, nga prania e tymit terciar, Dr. Rachel Rekord thekson se është më mirë të largoni mobiljet, dekorimet, perdet, tapetat dhe të gjitha orenditë e tjera të cilave mund t’u bashkëngjitet lehtësisht tymi. Kjo masë drastike propozohet sepse ajrosja, larja dhe pastrimi i dhomës nuk i largon këto substanca.  
    Pas këtyre ndryshimeve rrënjësore, pirja e duhanit nuk duhet lejuar në dhomë në menyrë që tymi të mos preki sërish këto sipërfaqe.  
    Për shumë duhanpirës, kjo mund të jetë shumë e vështirë, veçanërisht nëse personi ka një rutinë mëngjesi ku dëshiron të pijë kafe dhe cigare në ambientet e brëndshme të shtëpisë. Duke pasur parasysh se duhanpirësit pinë duhan kryesisht për shkak të nikotinës, shumë prej tyre mund të kalojnë në alternativa më pak të dëmshme si pajisjet pa tym që e ngrohin duhanin. Pajisje të tilla nuk prodhojnë tym duhani, por thjesht aerosol. Në këtë menyre tymi i duhanit që çlirohet nga djegia eleminohet plotësisht.. Gjithashtu, prania e substancave të dëmshme dhe potencialisht të dëmshme reduktohet deri në 95% sepse këto produkte çlirojnë aerosol në vend të tymit të duhanit. Aerosoli nuk mbetet në veshje, mobilje, mure dhe zhduket shumë shpejt.   

  • 14 Mars – Zgjohen Zanat e Pranverës

    14 Mars – Zgjohen Zanat e Pranverës

    Në lashtësi, sipas Kalendarit Julian, marsi ishte muaji i parë i vitit.

    Në Evropë, kalendari Julian u zbatua derisa në vend të tij u vendos Kalendari Gregorian në vitin 1582.
    Por, në gjuhën e sotme shqipe ruhen ende gjurmë të kalendarit Julian.
    Pra, nëse viti kalendarik fillon me marsin, ka kuptim që muaji i shtatë të jetë shtatori, i teti tetori, i nënti nëntori dhe i dhjeti dhjetori.
    Edhe muajt e tjerë kanë lidhje me bujqësinë. Qershori është muaji i Qershive dhe Korriku, muaji i korrjeve. Ishte koha kur stinët ishin më të dallueshme.
    “Dita e Verës është dita në të cilën stërgjyshërit tanë, kur s’kish lindur krishtërimi, kremtonin bashkë me romakët dhe grekërit e vjetër, në nderim të perëndive të luleve, të shelgjeve.
    Kur shkrin dimri, kur qaset vera e buzëqeshur, e hollë dhe e gjatë si në pikturë të Botticellit. Dhe ashtu leu festa hiroshe që e quajnë Dita e Verës…”
    Ky është në fakt përkufizimi poetik i Faik Konicës për Ditën e Verës.
    Nga pikëpamja historike, Dita e Verës është shumë e hershme, me origjinë të lashtë pagane.
    Ajo ishte një festë mbarëshqiptare, që kremtohej si në Veri edhe në Jug, por me nuanca të ndryshme, sipas krahinave.
    Ka të bëjë me ringjalljen; me ringjalljen pranverore të natyrës në raport me dimrin, në nderim të natyrës së bukur shqiptare dhe bimësisë që merr jetë.
    Thuhet se ajo është festë arbëreshe e trashëguar në veçanti nga qytetarët e VALM-it Elbasanit (Skampa e lashtë) dhe festohet më 14 mars.
    Më 13 mars njerëzit marrin një tufë të vogël bari të njomë bashkë me rrënjët dhe dheun, që ta kenë në mëngjesin e datës 14 mars në shtëpi.
    Ky zakon i lashtë ruhet dhe festohet jo vetëm në Elbasan, po edhe në Dibër, Strugë e Prespë.
    Pse në Elbasan?
    Rezulton se Dita e Verës është kremtuar në mbarë viset shqiptare.
    Por Elbasani, ende shumë ndryshe nga pjesa tjetër e Shqipërisë, është vendi ku Dita e Verës ndihet dhe përjetohet në kuptimin më të plotë të fjalës.
    Zanafillën “Dita e Verës” e ka në faltoren Zana e Çermenikës, e ndërtuar në rrethinat e qytetit të Elbasanit, e cila ishte perëndesha e gjuetisë, pyjeve dhe e të gjithë natyrës.
    Sipas gojëdhënës, kjo zanë dilte nga faltorja e saj ditën e 14 marsit. E trashëguar brez pas brezi, kjo festë popullore, është një ditë, e cila sot identifikon edhe vetë qytetin e Elbasanit.
    Kushdo që do të kalojë këto ditë pranë Elbasanit do të ndjejë aromën ndjellëse të ballakumeve.
    Ballakumet janë ëmbëlsira tradicionale e kësaj feste. Në Elbasan gatuhen vetëm në këtë ditë.
    Kjo i bën ato edhe më të veçanta. Janë ëmbëlsirat që gatuhen me miell misri të situr mirë, gjalpë bio dhe sheqer të imët.
    “Verore” quhet byzylyku prej fijesh të bardhë dhe të kuqe që lidhet në kyçin e dorës dhe zgjidhet kur të shihet dallëndyshja e parë.
    Në disa krahina, veroret varen në degë pemësh, kryesisht dafinash, që dallëndyshet t’i marrin e të sjellin mbarësi.
    Dita e verës, si festohet në qytete të ndryshme?
    Fëmijët e Tropojës kanë zgjimin më të bukur në Ditën e Verës. Ata zgjohen mes lulesh, gjethesh e fijesh bari, të vendosura mbi jastëkë nga nënat e tyre herët në mëngjes.
    Më pas, fëmijët gjatë gjithë ditës këpusin dëllinja dhe i bashkojnë ato në një vend në formën e mullarit.
    Dëllinjave u vihet flaka në mbrëmje dhe fëmijët këndojnë dhe vallëzojnë rreth flakëve të larta.
    Për shkak të klimës paksa më të ftohtë, në Tropojë dita e Verës festohet në fund të Marsit – fillim Prilli (zakonisht data 6 prill).
    Edhe në Dibër fëmijët ndezin zjarre në mbrëmje. Por një tjetër karakteristikë e veçantë është se njerëzit atje zgjohen herët “për të mbyllur dyert”, një rit pagan ky i festimeve.
    Në Skrapar gatimi i Ditës së Verës është lakror me hithra. Qyteti i Pogradecit e feston këtë ditë më vezë të ziera të lyera në të kuqe.
    Fëmijët ndezin zjarre dhe vejnë në duar “veroret”. Në Korçë festohet nga disa në 1 Mars e nga të tjerë në 14 Mars. Përgjithësisht datat ndryshojnë sipas besimeve fetare.
    Kosovë “Dita e Verëzës”
    Në Kosovë, pjesë e festimeve janë daljet e të rinjve e të rejave në sheshe fshatrash, në bjeshkë, mbledhja e luleve të para.
    Vallëzimi e kënga, ndezja e zjarreve dhe gatimet speciale me miell misri e gruri, të cilat kanë ngjashmëri, por nuk janë si ballokumet e Elbasanit.
    Dita e Verës përfshin festime të të dy kulteve tona të vjetra, të Diellit dhe të Gjarpërit.
    Ndizen flakadane në majat e maleve dhe të kodrave, në shumë krahina bëhen zjarret e kashtës, thuren e jepen veroret, shëtitet në natyrë, mblidhen familjet e fiset.
    Është ditë begatie. Zgjohen Zotat e Bimësisë./AgroWeb.org

  • Trëndafila Mahnitës në Hapësirat e Shtëpisë – Si t’i Mbillni në Shtëpi

    Trëndafila Mahnitës në Hapësirat e Shtëpisë – Si t’i Mbillni në Shtëpi

    Një nga lulet më të mrekullueshme që gëzon syrin dhe mahnit shqisat me aromën dhe pamjen magjepsëse.

    AgroWeb.org ju sjell mënyrën se si t’i rrisni me sukses në hapësirat e shtëpive tuaja.
    Trëndafilat kanë një sezon mbjelljeje edhe në këtë periudhë.
    Kur të keni zgjedhur llojin e trëndafilit që dëshironi ta rrisni vetë, vendosni për metodën e rritjes: nga rrënja apo dega. Rrënjët e zhveshura të trëndafilit mund të mbillen direkt nën tokë.
    Nëse dëshironi mund të zgjidhni fidanë të gatshëm dhe t’i transferoni ato nga saksia në një tjetër ose në kopsht.
    Këto mund t’i gjeni në çdo pikë të tregtimi të luleve me shumicë apo me pakicë në qytetet tuaja.
    Zgjidhni vendndodhjen
    Duhet të gjeni një vend që preket nga drita për të paktën 6 orë në ditë. Nga ana tjetër, zgjidhni një vend jo të mbipopulluar me bimë të tjera.
    Toka duhet të jetë e shkrifët dhe të ketë një sistem të mirë kullimi. Mund të zgjidhni vazo të thella që u japin trëndafilave hapësirën e duhur për të lulëzuar.
    Ujitini trëndafilat gjatë përgatitjes për mbjellje. Nëse jeni duke mbjellë rrënjët e trëndafilave, futini në ujë për disa orë.
    Nëse jeni duke mbjellë fidanë, ujitini mirë përpara transferimit në një vazo tjetër.
    Duhet të hapni nga një vrimë për çdo trëndafil që do të mbillni. Vrima duhet të jetë 35-40 centimetra e gjërë dhe 30 cm e thellë.
    Masat e mësipërme nuk kanë nevojë të jenë ekzakte, por e rëndësishme është që trëndafilat të kenë hapësirë.
    Dheun e hequr mënjanë duhet ta përzieni me pleh. Nëse synoni të mbillni shumë trëndafila, atëherë jepuni bimëve shumë hapësirë nga njëra tjetra.
    Mbjella dhe Kujdesi
    Mbjellja. Rrënjët ose fidanët duhet t’i vendosni në vrimën e hapur dhe t’i rrethoni me dheun organik. Nëse jetoni në vend me klimë të ftohtë, atëherë rrënjët ose fidanët e trëndafilit duhen futur më thellë nëntokë që të mbrohen nga temperaturat e ftohta.
    Përdorni duart për të shtypur dheun përreth që mos të krijojë bulëza ajri.
    Vaditja. Trëndafilat kërkojnë ujitje të vazhdueshme, sidomos gjatë natës, pasi i keni mbjellë ato.
    Shtoni hala pishe dhe pleh në shtatin e rrënjëve dhe të fidanëve.
    Kjo do e mbajë temperaturën përreth në nivele të qëndrueshme dhe do t’i mbrojë trëndafilat gjatë fazës fillestare të rritjes.
    Gjatë verës ujitini më shpesh. Trëndafilat kanë nevojë për shumë ujë që të rriten shëndetshëm. Mos e lini tokën të thahet.
    Krasitini trëndafilat. Në këtë mënyrë do të jenë të shëndetshëm dhe të bukur. Largoni zgjatimet e shkurreve në mënyrë që të parandaloni prishjen e bimës.
    Krasitja duhet të jetë e njëtrajtshme, sipër sythave aty ku formohen degët.
    Trëndafilat kanë nevojë për mbrojtje gjatë dimrit. Kujdes nga ngricat.
    Zgjatimet dhe e gjithë shkurrja duhet krasitur ndjeshëm deri në gjysmë metri. Degët mund t’i lidhni së bashku që të jenë më të mbrojtura./AgroWeb.org